يك روح گرانقدر و پر شرافت كه سزاوار است روح خدا ناميده شود در انسان دميده شد، و بيانگر اين واقعيت است كه انسان گر چه از نظر" بعد مادى" از" خاك تيره" و يا" آب بى مقدارى" است، ولى از نظر" بعد معنوى و روحانى" حامل" روح الهى" است.

يك سوى وجود او به خاك منتهى مى‌شود، و سوى ديگرش به عرش پروردگار و" طرفه معجونى" است" كز فرشته سرشته و ز حيوان"! و به خاطر داشتن همين دو بعد، قوس صعودى و نزولى و تكامل و انحطاط او فوق العاده وسيع است‌ [1] قرآن در آخرين مرحله كه پنجمين مرحله آفرينش انسان محسوب مى‌شود اشاره به نعمتهاى گوش و چشم و قلب كرده است، البته منظور در اينجا خلقت اين اعضاء نيست چرا كه اين خلقت قبل از نفخ روح صورت مى‌گيرد، بلكه منظور حس شنوايى و بينايى و درك و خرد است.

و اگر از ميان تمام حواس" ظاهر" و" باطن" تنها روى اين سه تكيه كرده، به خاطر اين است كه مهمترين حس ظاهرى انسان كه رابطه نيرومندى ميان او و جهان خارج بر قرار مى‌كند، گوش و چشم است، گوش اصوات را درك مى‌كند و مخصوصا تعليم و تربيت وسيله آن انجام مى‌گيرد، و چشم وسيله ديدن جهان خارج و صحنه‌هاى مختلف اين عالم است.

نيروى عقل و خرد نيز مهمترين حس باطنى انسان و يا به تعبير ديگر حكمران وجود بشر است.

جالب اينكه" افئدة" جمع" فؤاد" به معنى قلب است، ولى مفهومى ظريفتر از آن دارد اين كلمه معمولا در جايى گفته مى‌شود كه" افروختگى" و" پختگى" در آن باشد!.

[1] در اين زمينه در جلد 11 تفسير نمونه صفحه 78 (ذيل آيه 29 سوره حجر) نيز بحث كرده‌ايم.