كه به سرعت اعمال بندگان مورد حساب قرار مى‌گيرد زيرا خداوند سريع الحساب است، و مى‌دانيم" ساعة" در لغت عرب به معنى جزء كمى از زمان است‌ [1] گرچه در آيه فوق، سخن از محل اين توقف به ميان نيامده است و لذا بعضى احتمال داده‌اند كه اشاره به توقف در دنيا باشد كه در واقع لحظه زودگذرى بيش نيست، ولى آيه بعد دليل روشنى است بر اينكه منظور همان توقف در جهان برزخ و عالم بعد از مرگ و قبل از رستاخيز است، زيرا جمله‌ لَقَدْ لَبِثْتُمْ فِي كِتابِ اللَّهِ إِلى‌ يَوْمِ الْبَعْثِ‌ پايان اين دو را به قيامت منتهى مى‌كند و اين جز در مورد برزخ صحيح نيست (دقت كنيد).

اين را نيز مى‌دانيم كه" برزخ"، براى همه يكسان نمى‌باشد، گروهى در عالم برزخ حيات آگاهانه‌اى دارند، اما گروه ديگرى همچون افرادى هستند كه به خواب فرو مى‌روند و گويى در قيامت از خواب خود بيدار مى‌شوند و هزاران را ساعتى مى‌پندارند! [2] در اينجا دو مطلب باقى مى‌ماند نخست اينكه چگونه" مجرمان"، چنين سوگند خلافى را ياد مى‌كنند؟

پاسخ آن روشن است، آنها به راستى چنين مى‌پندارند كه دوران برزخ، دوران بسيار كوتاهى بوده است، چرا كه حالتى شبيه خواب داشته‌اند، مگر اصحاب كهف كه افرادى مؤمن و صالح بودند، بعد از بيدارى از خواب بسيار طولانى خود، تصور نكردند كه يك روز يا بخشى از يك روز در خواب بوده‌اند، و يا يكى از پيامبران الهى كه داستانش در سوره بقره آيه 259 آمده است بعد از آنكه از دنيا رفت و پس از يكصد سال مجددا به حيات بازگشت، اظهار نداشت كه فاصله‌

[1] در اين زمينه، بحث مشروحترى ذيل آيه 14 همين سوره روم داشتيم.

[2] در زمينه مباحث مربوط به" برزخ" در جلد چهاردهم ذيل آيه 100 سوره مؤمنون، مشروحا بحث كرده‌ايم و نكته فوق نيز به طور مشروح در آنجا آمده است.