يا اينكه به راستى در قيامت به آنها گفته مى‌شود بيائيد بار گناهان آنها را بر دوش بكشيد و آنها سر باز مى‌زنند و دروغ و افتراى خود را ظاهر مى‌كنند.

يا اينكه ظاهر سخنان آنها اين بود كه هر انسانى مى‌تواند مسئوليت گناه ديگرى را بر عهده گيرد، در حالى كه اين سخن نيز دروغ و افترا است و هر كس مسئول اعمال خويش است.

نكته‌ها:

1- سنتهاى نيك و بد

در منطق اسلام پايه‌گذارى يك برنامه اجتماعى مسئوليت آفرين است و خواه ناخواه انسان را در آن برنامه و كار تمام كسانى كه به آن عمل مى‌كنند شريك و سهيم مى‌سازد، چرا كه انگيزه‌هاى عمل، بخشى از مقدمات عمل است، و مى‌دانيم هر كس در مقدمه كارى دخيل باشد در ذى المقدمه نيز شريك است هر چند مقدمه ساده‌اى باشد.

شاهد اين سخن حديثى است كه از پيامبر گرامى اسلام ص نقل شده است:

پيامبر ص با جمعى از ياران همراه بود سائلى آمد و تقاضاى كمك كرد كسى باو چيزى نداد، مردى پيشقدم شد و به او كمكى كرد، ديگران تشويق شدند، آنها نيز كمك كردند، در اينجا پيامبر فرمود

من سن خيرا فاسنن به كان له اجره و من اجور من تبعه، غير منتقص من اجورهم شيئا، و من سن شرا فاسنن به كان عليه وزره و من اوزار من تبعه، غير منتقص من اوزارهم شيئا!:

" كسى كه سنت نيكى بگذارد و ديگران به آن اقتدا كنند پاداش آن و از پاداش كسانى كه پيروى كردند براى او خواهد بود، بى آنكه از پاداششان كاسته شود، و كسى كه سنت شرى بگذارد و به آن اقتدا كنند گناه آن و از گناهان كسانى كه پيروى كرده‌اند بر او خواهد بود، بى‌آنكه از گناهان آنها كاسته‌