و گمراه‌تر است" [1] و نيز در روايات متعددى اين آيه به كسى تفسير شده است كه استطاعت بر حج دارد ولى تا پايان عمر انجام نمى‌دهد. [2] بدون شك اين يكى از مصاديق اين آيه است، نه تمام آن، و شايد ذكر اين مصداق بخاطر آن باشد كه با شركت در مراسم حج و مشاهده آن كنگره عظيم اسلامى و اسرار عبادى و سياسى كه در آن نهفته است چشم انسان بينا مى‌شود و حقايق بسيارى به او مى‌آموزد.

در بعضى ديگر از روايات بدترين نابينايى، نابينايى دل شمرده شده.

شر العمى عمى القلب‌ [3]

به هر حال همانگونه كه بارها گفته‌ايم عالم قيامت بازتابى از اين عالم، و اعتقادات و اعمال ما در اين عالم است، به همين دليل در آيه 124 تا 126 سوره طه ميخوانيم:

وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً وَ نَحْشُرُهُ يَوْمَ الْقِيامَةِ أَعْمى‌ قالَ رَبِّ لِمَ حَشَرْتَنِي أَعْمى‌ وَ قَدْ كُنْتُ بَصِيراً قالَ كَذلِكَ أَتَتْكَ آياتُنا فَنَسِيتَها وَ كَذلِكَ الْيَوْمَ تُنْسى‌." كسى كه از ذكر ما روى گردان شود زندگى سخت و دردناكى خواهد داشت، و روز قيامت نابينا محشور مى‌شود، عرض مى‌كند پروردگارا چرا مرا اعمى محشور كردى در حالى كه قبلا بينا بودم؟! مى‌فرمايد اين گونه كه آيات ما به سراغ تو آمد و چشم از آن فرو بستى و به فراموشى سپردى، امروز به فراموشى سپرده خواهى شد"!

[1] تفسير نور الثقلين جلد 3 صفحه 196.

[2] و [3] تفسير نور الثقلين جلد 3 صفحه 196- 197.