بنا بر اين بايد قبول كرد كه عالم شگرف هستى با آن نظام عجيبش، با آن همه رازها و اسرار، با آن عظمت خيره كننده‌اش و با آن ريزه‌كاريهاى حيرت‌زا همگى" تسبيح و حمد" خدا مى‌گويند.

مگر" تسبيح" جز به معنى پاك و منزه شمردن از عيوب مى‌باشد؟ ساختمان و نظم اين عالم هستى مى‌گويد خالق آن از هر گونه نقص و عيبى مبرا است.

مگر" حمد" چيزى جز بيان صفات كمال مى‌باشد؟ نظام جهان آفرينش از صفات كمال خدا، از علم بى پايان و قدرت بى انتها و حكمت وسيع و فراگير او سخن مى‌گويد.

مخصوصا با پيشرفت علم و دانش بشر، و پرده برداشتن از گوشه‌هايى از اسرار و رازهاى اين عالم پهناور، اين حمد و تسبيح عمومى موجودات آشكارتر شده است.

اگر يك روز آن شاعر نكته‌پرداز هر برگى از برگهاى درختان سبز را دفترى از معرفت كردگار مى‌دانست، دانشمندان گياه‌شناس امروز در باره اين برگها نه يك دفتر بلكه كتابها نوشته‌اند، و از ساختمان اسرار آميز كوچكترين اجزاى آن يعنى سلولها گرفته تا طبقات هفتگانه برگ، و دستگاه تنفسى آن، و رشته‌هاى آبيارى و تغذيه و ساير مشخصات بسيار پيچيده برگها در اين كتابها، بحثها كرده‌اند.

بنا بر اين هر برگى شب و روز نغمه توحيد سرمى‌دهد و آواز رساى تسبيحش را در درون باغ و جنگل، بر فراز كوه‌ها، در خميدگى دره‌ها پخش مى‌كند، اما بيخبران چيزى از آن نمى‌فهمند، خاموشش مى‌شمارند و زبان بسته! اين معنى براى تسبيح و حمد عمومى موجودات كاملا قابل درك است و نياز به آن ندارد كه ما براى همه ذرات عالم هستى درك و شعور قائل شويم چرا كه دليل قاطعى براى آن در دست نيست و آيات گذشته نيز به احتمال زياد همان‌