است از تمام صفات پرهيزكاران.

ولى با اين حال اسلام هرگز نمى‌گويد كه تنها به منطق و استدلال قناعت كنيد بلكه در بسيارى از موارد ضرورت پيدا مى‌كند كه در مقابل توطئه‌هاى دشمن عملا وارد ميدان شويم، و در صورت لزوم در مقابل خشونتها به خشونت توسل جوييم، و در برابر توطئه‌ها به ضد توطئه پردازيم، ولى حتى در اين مرحله نيز بايد اصل عدالت و اصول تقوا و اخلاق اسلامى به دست فراموشى سپرده نشود.

و اگر مسلمانان در برابر مخالفان خود اين برنامه جامع الاطراف را به كار مى‌بستند، شايد اسلام امروز، سراسر جهان يا بخش عمده آن را فرا گرفته بود.

آخرين سخن در مورد سوره نحل (سوره نعمتها).

همانگونه كه از آغاز سوره گفتيم، چيزى كه بيش از همه در مجموع آيات اين سوره جلب توجه مى‌كند بيان نعمتهاى گوناگون الهى، اعم از مادى و معنوى، ظاهرى و باطنى، فردى و اجتماعى است، و اگر نام سوره نعمتها براى آن انتخاب شده نيز از همين نظر است.

بررسى آيات سوره نشان مى‌دهد كه حدود چهل نعمت از نعمتهاى بزرگ و كوچك، مادى و معنوى، طى آيات اين سوره بيان شده است كه فهرست‌وار ذيلا از نظر مى‌گذرد، و تاكيد مى‌كنيم كه هدف از آن نخست تعليم درس توحيد و بيان‌