گفتار ما در اين باره خواهد آمد- ان شاء اللَّه-

[معناى مكر و تقسيم آن به مكر ممدوح و مكر مذموم‌]

(وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا لِيُثْبِتُوكَ أَوْ يَقْتُلُوكَ أَوْ يُخْرِجُوكَ ...) راغب مى‌گويد: كلمه مكر به معناى به كار بردن حيله براى منصرف كردن كسى از مقصودش مى‌باشد، و اين به دو صورت است، يكى ممدوح و يكى مذموم، مكر ممدوح آن است كه به منظور عمل صحيح و پسنديده‌اى انجام شود. و بنا بر اين معنا، خداى تعالى فرموده:(وَ اللَّهُ خَيْرُ الْماكِرِينَ). و اما مكر مذموم آن مكرى است كه به منظور عمل قبيح و ناپسندى بكار رود، و در اين باره فرموده:(وَ لا يَحِيقُ الْمَكْرُ السَّيِّئُ إِلَّا بِأَهْلِهِ) و نيز فرموده:(وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا) و فرموده:(فَانْظُرْ كَيْفَ كانَ عاقِبَةُ مَكْرِهِمْ) و در باره هر دو قسم آن فرموده:(وَ مَكَرُوا مَكْراً وَ مَكَرْنا مَكْراً). و بعضى از علما گفته‌اند: از مكر خدا يكى اين است كه بنده را مهلت داده و او را از لذائذ دنيا برخوردار مى‌كند، و لذا امير المؤمنين (ع) فرموده: كسى كه خداوند دنيا را بر او توسعه داده باشد و او نفهمد كه خدا با او مكر كرده از ناحيه عقل خود فريب خورده‌[1].

و در مجمع البيان گفته است: اثبات به معناى حبس است، گفته مى‌شود: رماه فاثبته يعنى به او تير زد و او را در جاى خود حبس كرد (در جاى خود خشكانيد مترجم ) و نيز گفته مى‌شود اثبته فى الحرب يعنى در جنگ جراحت سنگينى بر او وارد آورد[2].

و مقتضاى سياق آيات اين است كه جمله‌(وَ إِذْ يَمْكُرُ بِكَ الَّذِينَ كَفَرُوا ...)، عطف بر جمله سابق يعنى‌(وَ إِذْ يَعِدُكُمُ اللَّهُ إِحْدَى الطَّائِفَتَيْنِ أَنَّها لَكُمْ) بوده باشد، و بنا بر اين، آيه شريفه در سياق بيان نعمتى است كه خداوند بر ايشان ارزانى داشته و آنان را با احسان‌هايى كه به آنان كرد و خود آنان در آن نعمت‌ها دخالتى نداشتند تاييد فرمود.

و معناى آيه اين است كه: به ياد آر، و يا بايد به ياد آورند آن روزى كه كفار قريش براى ابطال دعوتت به تو مكر كرده و خواستند تو را به يكى از امور سه‌گانه دچار سازند يا تو را حبس كنند و يا بكشند و يا بيرونت كنند، آنان مكر مى‌كنند و خداوند هم مكر مى‌كند و خدا بهترين مكر كنندگان است.

و ترديدى كه در آيه به منظور بيان و شرح مكر كفار ميان حبس، كشتن و بيرون كردن نموده خود دلالت مى‌كند بر اينكه كفار قريش در باره امر رسول خدا 6 و

[1] مفردات راغب ماده مكر

[2] مجمع البيان ج 3 ص 137 جزء 9 ط بيروت