بحث روايتى [داستان ثعلبة بن حاطب و نزول آيات مربوط به خود دارى از اداء زكات‌]

در مجمع البيان دارد كه بعضيها گفته‌اند: اين آيات در باره ثعلبة بن حاطب كه يكى از انصار بود نازل شده. وى به رسول خدا 6 عرض كرده بود يا رسول اللَّه! از خدا بخواه مال دنيايى به من روزى كند. حضرت فرمود: اى ثعلبه مال اندكى كه از عهده شكرش برآيى بهتر است از مال فراوانى كه نتوانى شكرش را بجاى آرى، مگر مسلمانها كه تو يكى از ايشانى نبايد به رسول خدا 6 تاسى بجويند، و مگر خدا نفرموده:(لَكُمْ فِي رَسُولِ اللَّهِ أُسْوَةٌ حَسَنَةٌ) پس چرا چنين تقاضايى مى‌كنى؟ با اينكه من به آن خدايى كه جانم بدست قدرت او است اگر بخواهم اين كوه‌ها برايم طلا و نقره شود مى‌شود و ليكن نمى‌خواهم.

بعد از چند روز ديگر آمد و عرض كرد: يا رسول اللَّه! از خدا بخواه مرا مال دنيايى روزى بفرمايد، و به آن خدايى كه تو را به حق مبعوث فرموده اگر به من روزى كند من حق همه صاحبان حق را مى‌پردازم. حضرت عرض كرد: بارالها! ثعلبه را مالى روزى فرما. ثعلبه گوسفندى خريد و زاد ولد آن بسيار شد به حدى كه مدينه براى چرانيدن آنها تنگ آمد و مجبور شد گوسفندان خود را بيرون برده در بيابانى از بيابانهاى مدينه جاى دهد و بچراند، و هم چنان رو به زيادى مى‌رفت و او از مدينه دور مى‌شد و به همين جهت از نماز جمعه و جماعت باز ماند.

رسول خدا 6 كارشناسى فرستاد تا گوسفندانش را شمرده، زكاتش را بگيرد، ثعلبه قبول نكرد و بخل ورزيد و گفت: اين زكات در حقيقت همان باج دادن است. رسول خدا 6 فرمود: واى بر ثعلبه! واى بر ثعلبه! چيزى نگذشت كه اين آيات در باره‌اش نازل شد- نقل از ابى امامه- و در روايت ديگرى بطور رفع وارد شده.

بعضى ديگر گفته‌اند: ثعلبه به مجلسى از انصار وارد شد و همه اهل آن مجلس را شاهد گرفت كه اگر خدا مرا از فضل خود چيزى بدهد من زكاتش را مى‌دهم و حق هر صاحب حقى را مى‌پردازم و صله رحم هم مى‌كنم. خداوند او را امتحان كرد، پسر عموى او از دنيا رفته از وى مالى به ثعلبه ارث رسيد، و او به آنچه كه عهد كرده بود وفا نكرد و اين آيات در باره‌اش نازل شد- نقل از ابن عباس و سعيد بن جبير و قتاده.

بعضى ديگر گفته‌اند: اين آيات در باره ثعلبه بن حاطب و معتب بن قشير نازل شده كه از بنى عمرو بن عوف بودند. آنها گفته بودند اگر خداى به ما مالى روزى كند زكاتش را