[معناى اجل و مراد از اجل مسمى ]

(وَ أَجَلٌ مُسَمًّى عِنْدَهُ) تسميه اجل بمعنى تعيين آن است، چون خود مردم نيز عادتشان بر اين است كه در معاهدات و قرضها و ساير معاملات اجل را كه همان مدت مقرر در معامله و يا سر رسيدن آن است ذكر مى‌كنند و به همين دو معناى عرفى در كلام خداى تعالى نيز آمده است. مثلا در آيه شريفه:(إِذا تَدايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلى‌ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ)[1]، اجل به معناى آخر مدت است، و همچنين در آيه شريفه:(مَنْ كانَ يَرْجُوا لِقاءَ اللَّهِ فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ)[2].

و ليكن در آيه شريفه:( قالَ إِنِّي أُرِيدُ أَنْ أُنْكِحَكَ إِحْدَى ابْنَتَيَّ هاتَيْنِ عَلى‌ أَنْ تَأْجُرَنِي ثَمانِيَ حِجَجٍ فَإِنْ أَتْمَمْتَ عَشْراً فَمِنْ عِنْدِكَ‌)- تا آنجا كه مى‌فرمايد-(قالَ ذلِكَ بَيْنِي وَ بَيْنَكَ أَيَّمَا الْأَجَلَيْنِ قَضَيْتُ فَلا عُدْوانَ عَلَيَّ )[3]، أجل به معنى تمامى مدت مقرر آمده است.

و ظاهرا استعمال اجل در تمامى مدت، استعمال اصلى و استعمال آن در سررسيد، فرع آن است، چون بيشتر اوقات در همان معناى اول به كار مى‌رود، حتى در اثر كثرت استعمال در آن گاهى مى‌شود كه احتياجى به ذكر وصف (مقضى) نديده و به ذكر موصوف (اجل) به تنهايى اكتفاء مى‌كنند، بنا بر اين هر جا كه اين كلمه استعمال شده باشد بايد گفت به معنى اجل مقضى و تمام مدت است مگر قرينه‌اى در كلام باشد و دلالت كند بر اينكه به معناى سررسيد است.

راغب در مفردات مى‌گويد: مدت مقرره زندگى انسان را اجل مى‌گويند مثلا گفته مى‌شود: اجلش نزديك شده، يعنى مرگش فرا رسيده. ليكن اصل معنى آن استيفاء مدت است.[4] به هر تقدير، ظاهر كلام خداى تعالى در آيه مورد بحث اين است كه منظور از اجل و اجل مسمى آخر مدت زندگى است نه تمامى آن، هم چنان كه از جمله‌(فَإِنَّ أَجَلَ اللَّهِ لَآتٍ) به خوبى استفاده مى‌شود.

[1] هنگامى كه به يكديگر تا وقت معينى قرض مى‌دهيد آن را بنويسيد. سوره بقره آيه 282

[2] هر كه اميدوار ديدار خداست پس مطمئنا بداند كه اجل خدا خواهد آمد. سوره عنكبوت آيه 5

[3] گفت من مى‌خواهم يكى از اين دو دختر خود را به همسرى تو درآورم، در قبال اينكه تو هم تا هشت سال اجير من شوى، و اگر اين مدت را به ده سال برسانى تفضلى است كه كرده‌اى- تا آنجا كه مى‌فرمايد- موسى گفت آنچه تو ملتزم شدى براى من و آنچه من متعهد شدم براى تو گذرا و مورد قبول است، هر يك از دو اجل را كه به سر ببرم ديگر حقى به من نخواهى داشت. سوره قصص آيه 28

[4] مفردات راغب ص 11