وقتى به سوى پروردگار خود بازگشت نمود خداوند پرده غفلت را از جلو چشم و فهم او برداشته و حقيقت را مكشوف مى‌سازد، اولياى خدا لذاتى را مى‌بينند كه هرگز خيالش را هم نمى‌كردند، و اولياى شيطان هم حقيقت آن اعمالى را كه مى‌كردند مى‌بينند، و امورى براى ايشان كشف مى‌شود كه هيچگاه در خاطرشان خطور نمى‌كرد، پس ظهور حقايق اعمال در روز قيامت اختصاص به يك طائفه ندارد.

[بيان آيات‌]

( وَ أَقْسَمُوا بِاللَّهِ جَهْدَ أَيْمانِهِمْ‌) ...(عِنْدَ اللَّهِ ) كلمه جهد - به فتح جيم- به معناى طاقت است، و كلمه ايمان جمع يمين به معناى سوگند است، و جهد يمين قسم خوردن به مقدار قدرت و طاقت است، و منظور اين است كه: ايشان تا آنجا كه مى‌توانستند قسم ياد كرده تاكيد نمودند. و مقصود از بودن آيات در نزد خدا، بودن آن در ملك خدا است، و معنايش اين است كه: هيچ كس مالك چيزى از آن آيات نيست مگر به اذن خدا.

بنا بر اين ما حصل معناى آيه چنين است: ايشان تا آنجا كه توانستند قسم‌هاى غليظ و شديد خوردند كه اگر معجزه‌اى از ناحيه پروردگار ببينند كه دلالت بر صدق ادعاى رسول خدا و نبوت وى كند ايمان خواهند آورد- البته منظور كفار اقتراح و بازيچه قرار دادن معجزات بود- بگو اختيار آوردن آيات و معجزات به دست من نيست تا از پيش خود خواسته شما را اجابت كنم، مالك و محيط بر آنها خدا است.

[ايمان آوردن مردم منوط به مشيت الهى است و كفرشان نيز خارج از مشيت خدا نمى‌باشد]

(وَ ما يُشْعِرُكُمْ أَنَّها إِذا جاءَتْ لا يُؤْمِنُونَ) كلمه لا يؤمنون هم با ياى غيبت قرائت شده و هم با تاى خطاب (لا تؤمنون) و بنا بر قرائت اول روى سخن بطور التفات به مؤمنين، و بنا بر قرائت دوم روى سخن با مشركين است.

و كلام تتمه گفتار رسول خدا 6 است.

از ظاهر كلام چنين برمى‌آيد كه لفظ ما در ما يشعركم استفهاميه مى‌باشد، و بنا بر اين، معناى آيه چنين مى‌شود: شما مؤمنين چه مى‌دانيد كه واقع مطلب چيست؟ واقع اين است كه اگر ما معجزه هم برايشان بفرستيم باز ايمان نمى‌آورند و در حقيقت آيه شريفه مى‌خواهد اين معنا را برساند كه: اين مشركين قسم مى‌خورند اگر معجزه‌اى برايشان بفرستيم حتما ايمان مى‌آورند، و چه بسا شما مؤمنين فريب اين قسم‌هايشان را بخوريد، و حال آنكه خبر نداريد كه اگر ما معجزه دلخواهشان را برايشان بفرستيم ايمان نخواهند آورد، چون خدا نخواسته كه ايشان موفق به ايمان شوند. روى اين حساب آيه شريفه جزو آيات راجع به اخبار غيبى است.