[معانى حكم و بيان مراد از دادن كتاب و حكم و نبوت به پيامبران :‌]

و حكم در لغت به معناى برقرار كردن نسبت تصديقيه در بين اجزاى كلام است.

مثلا بين زيد كه يك كلمه است، و بين عالم كه كلمه ديگرى است نسبت برقرار نموده مى‌گوييم: زيد عالم است. نسبتى را هم كه در بين امور اجتماعى و اعمال افراد جامعه و قضاياى جارى در ميان آنان برقرار مى‌كنيم، حكم ناميده مى‌شود، هم چنان كه خود قضايا را هم حكم مى‌گويند. مثلا در باره اعمال آنان گفته مى‌شود: واجب است كه فلان كار عملى شود، و حرام است كه فلان گناه ارتكاب شود، اين وجوب و حرمت و همچنين استحباب و كراهت حكمند، هم چنان كه خود قضيه: واجب است كه ... حكم است. البته از اين قسم حكم كه بگذريم براى اجتماعات احكام ديگرى از قبيل ملكيت، رياست، نيابت، كفالت و ولايت و امثال آن نيز هست.

و گاهى هم اين كلمه اطلاق مى‌شود و مقصود معناى مصدرى آن است، كه در چنين موارد معناى حكم ايجاد حكم خواهد بود يا به حسب تشريع و تقنين مانند قوانينى كه حكومتها به منظور حفظ نظام جامعه خود مى‌گذرانند، و يا به نظريه و تشخيص، مانند تشخيصى كه قضات دادگسترى نسبت به پرونده‌هاى حقوقى و يا جزائى دارند، و حكم مى‌كنند به اينكه فلان مال حق فلانى و يا فلان شخص مجرم و محرك فلان نزاع است، و نيز مانند تشخيص اهل فتوا نسبت به ادله احكام.

گاهى هم حكم گفته مى‌شود و مراد از آن انفاذ حكم است- مانند استبدادى كه واليان و پادشاهان مستبد در رعيت خود اعمال مى‌كنند-.

از اين معانيى كه براى لفظ حكم برشمرديم آن معنايى كه با ظاهر آيه- و مخصوصا قرينه‌اى كه همراه آن است يعنى لفظ كتاب- سازش دارد همان معناى قضاوت است. و بنا بر اين، مراد از دادن كتاب و حكم، فرستادن شرايع دين و حكم كردن بر طبق آنها ميان مردم خواهد بود. هم چنان كه ظاهر تعدادى ديگر از آيات كريمه قرآن نيز مؤيد همين معنا است، مانند آيه‌(وَ أَنْزَلَ مَعَهُمُ الْكِتابَ بِالْحَقِّ لِيَحْكُمَ بَيْنَ النَّاسِ فِيمَا اخْتَلَفُوا فِيهِ)[1] و آيه‌(إِنَّا أَنْزَلْنَا التَّوْراةَ فِيها هُدىً وَ نُورٌ يَحْكُمُ بِهَا النَّبِيُّونَ الَّذِينَ أَسْلَمُوا)[2] و آيه‌

[1] و با پيغمبران كتاب براستى فرستاد تا تنها دين خدا به عدالت، در مورد نزاع و خلاف، حكم فرما باشد. سوره بقره آيه 213

[2] ما تورات راى كه در آن هدايت و روشنايى( دلها) است فرستاديم تا پيغمبرانى كه تسليم امر خدا هستند بدان كتاب بر يهوديان حكم كنند. سوره مائده آيه 44