حوائجش مختلف بوده باشد.

چون اين اختلاف كه در مظاهر حيات وى و در نحوه اعمال وى در اعصار و قرون مختلف ديده مى‌شود، اختلافى است ظاهرى و صورى، و گر نه ريشه همه آنها يكى است و آن مساله جلب منفعت و فراهم نمودن وسايل زندگى و آسايش از خانه و همسر و خوراك و پوشاك و امثال آن، و دفع ضرر و فرار از چيزهايى است كه در سعادت زندگى او خلل وارد مى‌سازد، و اين هميشه و در همه افراد بشر به طور يكسان وجود دارد، و از فطريات غير قابل تغيير است، هم چنان كه قرآن كريم فرموده:(فَأَقِمْ وَجْهَكَ لِلدِّينِ حَنِيفاً فِطْرَتَ اللَّهِ الَّتِي فَطَرَ النَّاسَ عَلَيْها لا تَبْدِيلَ لِخَلْقِ اللَّهِ ذلِكَ الدِّينُ الْقَيِّمُ وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يَعْلَمُونَ)[1].

آرى، دين حنيف الهى همان نواميسى است كه حاكم و قيم بر جوامع بشرى مى‌باشد و فطرت و خلقت خاص بشر او را به پيروى از آن هدايت نموده و خلاصه به اعتقاديات و اخلاقيات و اعمال صالح و مؤثر در تامين سعادتش ملهم مى‌سازد.

از اين روى همانطورى كه اين نواميس در اديان مختلف و همچنين در احوال مختلف اختلاف پيدا نمى‌كند، همين طور در اجزاى آن اختلاف و تضادى ديده نمى‌شود، به اين معنا كه هيچ حكمى از احكام دين حنيف با حكم ديگر آن تضاد ندارد، چون همه آن احكام را مساله توحيد تنظيم و تعديل كرده، و عينا مثال توحيد و احكام اديان آسمانى مثال مدبر است نسبت به قواى بدنى، كه اگر يكى از قوا بخواهد از حد خود تجاوز نمايد نفس كه مدبر بدن است آن قوه را تعديل نموده و از طغيانش جلوگيرى مى‌كند.

و همچنين اين نواميس در اشخاص مختلف هم اختلاف پيدا نمى‌كند، و چنان نيست كه هدايت فطرى طبقات اوليه بشر را به چيزى و طبقات آخرى او را به چيز ديگرى دعوت كند- هر چند اين دعوت در اجمال و تفصيل اختلاف دارد- هم چنان كه خداوند فرموده:(إِنَّ الدِّينَ عِنْدَ اللَّهِ الْإِسْلامُ). و نيز فرموده:(شَرَعَ لَكُمْ مِنَ الدِّينِ ما وَصَّى بِهِ نُوحاً وَ الَّذِي أَوْحَيْنا إِلَيْكَ وَ ما وَصَّيْنا بِهِ إِبْراهِيمَ وَ مُوسى‌ وَ عِيسى‌ أَنْ أَقِيمُوا الدِّينَ وَ لا تَتَفَرَّقُوا فِيهِ)[2].

[1] پس توجه خويش را به اين دين حنيف و معتدل برقرار كن. كه فطرت خدا است، آن فطرتى كه مردم را بر اساس آن خلق فرموده و خلقت خدا تغيير پذير نيست، اين است دين استوار ولى بيشتر مردم نمى‌دانند. سوره روم آيه 30

[2] تشريع كرد براى شما از دين همان احكامى را كه به نوح توصيه فرموده بود، و آن چيزى كه به تو وحى كرديم و همچنين آن چيزى كه به ابراهيم و موسى و عيسى توصيه كرده بوديم اين بود كه دين را به پاى بداريد، و در آن متفرق نشويد. سوره شورى آيه 13