است. و از فحواى بعضى از آيات قرآن در موارد ديگر استفاده مى‌شود كه مقصود از قوم رسول خدا 6 عرب‌ها مى‌باشند، مانند آيه‌(وَ لَوْ نَزَّلْناهُ عَلى‌ بَعْضِ الْأَعْجَمِينَ فَقَرَأَهُ عَلَيْهِمْ ما كانُوا بِهِ مُؤْمِنِينَ كَذلِكَ سَلَكْناهُ فِي قُلُوبِ الْمُجْرِمِينَ لا يُؤْمِنُونَ بِهِ حَتَّى يَرَوُا الْعَذابَ الْأَلِيمَ فَيَأْتِيَهُمْ بَغْتَةً وَ هُمْ لا يَشْعُرُونَ)[1] و نيز مانند آيه‌(وَ ما أَرْسَلْنا مِنْ رَسُولٍ إِلَّا بِلِسانِ قَوْمِهِ لِيُبَيِّنَ لَهُمْ)[2] به هر حال اينكه فرمود:(وَ كَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ وَ هُوَ الْحَقُّ) تمهيد و مقدمه است براى تحقق نبا و خبرى كه اين انذار مشتمل بر آن است.

گويا كسى مى‌گويد: اى امت اسلام! در زير لواى توحيد گرد آمده و در پيروى از كلمه حق اتفاق كنيد، و گر نه هيچ تامينى از عذابى كه از بالا يا از پائين يا از ناحيه اختلاف كلمه بر شما مسلط شود، و بين شما كار را به شمشير و تازيانه مى‌كشد، نخواهيد داشت.

آن گاه همان شخص رسول خدا 6 را مخاطب قرار داده مى‌گويد: اين قوم خود تو است كه دين تو را تكذيب نمودند. و هم آنان بايد خود را براى چشيدن عذاب دردناكى آماده سازند.

از اين بيان چند نكته استفاده مى‌شود: اول اينكه: ضميرى كه در كذب به است به عذاب برمى‌گردد، هم چنان كه آلوسى هم همين مطلب را به بيشتر مفسرين نسبت داده است.

البته در اين مطلب مخالفينى هم هستند كه گفته‌اند ضمير مزبور به تصريف الآيات و يا به قرآن برمى‌گردد، و ليكن خيلى بعيد است. احتمال هم دارد كه به خبرى برگردد كه آيه قبلى متضمن آن بود.

[مراد از قوم رسول خدا كه براى نخستين بار نفاق ورزيده، مخالفت و اعتراض كردند و راه مخالفت را براى سايرين باز كردند]

دوم اينكه: به طورى كه از قرينه مقام استفاده مى‌شود، جمله‌(وَ كَذَّبَ بِهِ قَوْمُكَ) به منزله خبرى است كه زمينه را براى بيان يك وعده خطرناك، آماده مى‌سازد، گويا كسى مى‌گويد بر امت تو لازم است كه بر ايمان به خدا و آياتش اجتماع نموده و از اينكه در بين آنان مرض واگيردار كفر به خدا و آيات وى رخنه كند و اختلاف كلمه پديد آيد، بر حذر باشند كه‌

[1] و اگر نازل كرده بوديم آن را بر بعضى از ملل غير عرب، و او مى‌خواند آن را برايشان( عرب) به آن ايمان نمى‌آوردند، آرى اين چنين به راه انداخته‌ايم آن را در دل‌هاى تبهكاران كه به آن ايمان نياورند تا آنكه عذاب دردناك را ببينند، و به طور ناگهانى و از جايى كه خودشان ندانند به ايشان برسد. سوره شعراء آيه 201

[2] هيچ رسولى را نفرستاديم مگر بزبان مردمش، تا بتواند دين خدا را برايشان بيان كند. سوره ابراهيم آيه 4