علاوه بر اينكه بنا به گفته صاحب مجمع البيان امت اجماع دارد بر اينكه وضوى كسى كه از بالا به پائين مى‌شويد- صحيح است‌[1] و اين نيست مگر بخاطر اينكه جمله مورد بحث با آن سازگار است و اين هم نيست مگر بخاطر اينكه جمله:(إِلَى الْمَرافِقِ) قيد براى موضوع يعنى ايديكم است، نه براى حكم يعنى جمله فاغسلوا .

(وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ وَ أَرْجُلَكُمْ إِلَى الْكَعْبَيْنِ) كلمه مسح به معناى كشيدن دست و يا هر عضو ديگر از لامس است بر شى‌ء ملموس، بدون اينكه حائلى بين لامس و ملموس باشد، و نيز خود لامس دست و يا عضو ديگر خود را به آن شى‌ء بكشد، وقتى گفته مى‌شود: مسحت الشي‌ء و يا گفته شود مسحت بالشى‌ء هر دو به يك معنا است، هم چنان كه در آيه مورد بحث نيز حرف با آمده و فرموده:

برءوسكم ليكن اگر بدون حرف با استعمال شود، و شى‌ء ملموس را مفعول خود بگيرد، استيعاب و شمول را مى‌رساند، و اگر با حرف باء مفعول بگيرد، دلالت مى‌كند بر اينكه بعضى از شى‌ء ملموس را لمس كرده، نه همه آن را.

پس اينكه فرمود:(وَ امْسَحُوا بِرُؤُسِكُمْ) دلالت دارد بر اينكه مسح سر، فى الجمله واجب است نه بالجمله، ساده‌تر بگويم مسح مقدارى از آن واجب است نه همه آن، و اما اينكه آن مقدار كجاى سر است؟ از مدلول آيه خارج است و اين سنت است كه عهده‌دار بيان آن است، و سنت صحيح وارد شده به اينكه سمت پيشانى يعنى جلو سر بايد مسح شود.

[اختلاف در اعراب كلمه ارجلكم و در نتيجه اختلاف در اينكه مسح پا واجب است يا شستن آن‌]

و اما جمله: و ارجلكم ، بعضى كلمه ارجل را به صداى پائين لام قرائت كرده‌اند، كه قهرا آن را عطف بر كلمه على رؤسكم گرفته‌اند، و چه بسا گفته باشند كه مجرور بودنش از باب تبعيت است نه از باب عطف، نظير آيه:(وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‌ءٍ حَيٍّ)[2] كه مجرور بودن كلمه حى به صرف تبعيت است و گر نه مفعول جعلنا بود، و بايد منصوب خوانده مى‌شد[3] ولى اين حرف اشتباه است، براى اينكه در ادبيات گفته‌اند كه تبعيت لغت طرد شده و بدى است و ما نمى‌توانيم كلام خداى عز و جل را بر چنين لغتى حمل كنيم، و جمله‌اى كه به عنوان شاهد آورده يعنى جمله:(وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‌ءٍ حَيٍّ) به معناى قرار داديم نيست تا كلمه حى مفعول آن باشد و به نصب خوانده شود و اگر به‌

[1] مجمع البيان ج 3 ص 164.

[2] ما از آب هر چيزى را زنده قرار داديم. سوره انبياء، آيه 30

[3] تفسير روح المعانى ج 6 ص 66.