حرفهايى كه ممكن است كسى در معناى آيه مورد بحث بزند، و بطورى كه ملاحظه كرديد تا كنون به وجه قابل قبولى بر نخورديم، ناگزير بايد بحث را به طريقى ديگر، كه با وضع خاص اين كتاب تناسب دارد دنبال كنيم، لذا از نو تفسير آيه را شروع مى‌كنيم‌(الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلا تَخْشَوْهُمْ) كلمه ياس نوميدى در مقابل كلمه: رجاء اميد است و دين آن معارفى است كه از ناحيه خداى تعالى نازل شده باشد، و دين مبين اسلام به تدريج نازل شده است، و جمله مورد بحث دلالت مى‌كند بر اينكه كفار قبل از نزول اين آيه و روزى كه اين آيه مربوط به آن روز است اميد آن را داشته‌اند كه بتوانند اسلام را از هر طريقى كه شده از بين ببرند و همين وضع در هر زمانى مسلمانان را تهديد مى‌كرده و روز به روز دين آنان را در خطر داشته و اين خطر آن قدر زياد بوده كه جا داشته مؤمنين از آن بر حذر باشند و از وقوع چنان خطرى بترسند.

پس اينكه فرموده:(فَلا تَخْشَوْهُمْ ...) خواسته است به مسلمانان تامين بدهد و بفرمايد:

بعد از امروز ديگر از بروز آن خطر نترسيد، آيات زير از وجود آن خطر خبر مى‌داد، و مى‌فرمود:

(وَدَّتْ طائِفَةٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يُضِلُّونَكُمْ)[1]، و نيز مى‌فرمود:(وَدَّ كَثِيرٌ مِنْ أَهْلِ الْكِتابِ لَوْ يَرُدُّونَكُمْ مِنْ بَعْدِ إِيمانِكُمْ كُفَّاراً حَسَداً مِنْ عِنْدِ أَنْفُسِهِمْ، مِنْ بَعْدِ ما تَبَيَّنَ لَهُمُ الْحَقُّ، فَاعْفُوا وَ اصْفَحُوا حَتَّى يَأْتِيَ اللَّهُ بِأَمْرِهِ، إِنَّ اللَّهَ عَلى‌ كُلِّ شَيْ‌ءٍ قَدِيرٌ)[2].

اين را هم مى‌دانيم كه كفار آرزوى سرنوشت بد براى مسلمانان در سر نمى‌پروريدند، مگر به خاطر دين آنان و سينه‌هايشان تنگى نمى‌كرد، و دلهايشان غش نمى‌كرد مگر به خاطر همين كه دين آنان و عزت و شرف ايشان را از بين مى‌برد و آزادى ايشان را در انجام آنچه هوا و هوسشان اقتضاء مى‌كرد و نفوسشان بدان عادت داشته سلب مى‌كرد، و به شهوترانيهاى بى قيد و شرطشان خاتمه مى‌داد.

بنا بر اين آنچه در نظر كفار مورد نفرت و انزجار بود دين مسلمانان بود نه خود آنان، با اهل دين، هيچ غرضى و عداوتى نداشتند، مگر از جهت دين حق آنان، آنها نمى‌خواستند مسلمانان از

[1] طائفه‌اى از اهل كتاب دوست مى‌دارند و آرزو مى‌كنند كه روزى بتوانند شما را گمراه كنند.

سوره آل عمران، آيه 69 .

[2] بسيارى از اهل كتاب بدان جهت كه در دلهاشان نسبت به شما حسد مى‌ورزند آرزو دارند كه چه مى‌شد شما را كه ايمان آورده‌ايد و با اينكه حق برايتان روشن شده به كفر بر گردانند، لا جرم شما فعلا با آنان مماشات كنيد، و از بدرفتاريهاشان چشم‌پوشى نمائيد، تا خداى تعالى امرش را بياورد، كه خدا بر هر چيز توانا است. سوره بقره، آيه 109 .