است؟ با اينكه خودش در معرفى خود فرموده:(وَ هُوَ الْقاهِرُ فَوْقَ عِبادِهِ)[1]، و نيز فرموده:(وَ ما كانَ اللَّهُ لِيُعْجِزَهُ مِنْ شَيْ‌ءٍ فِي السَّماواتِ وَ لا فِي الْأَرْضِ إِنَّهُ كانَ عَلِيماً قَدِيراً)[2].

پس خداى تعالى مقهور چيزى نمى‌شود و چيزى او را در آنچه از خلقش و در بندگانش اراده كند عاجز نمى‌سازد.

بنا بر اين هر نعمتى در عالم وجود حسنه و خوب است، چون منسوب به خداى تعالى است و ساخته او است، هم چنان كه هر سيئه، هر بدى و بلائى نيز (هر چند كه از نظر نسبتى كه بين موجودات برقرار است منسوب به خداوند تبارك و تعالى است) سيئه و بد است و اين آن حقيقتى است كه آيه مورد بحث آن را افاده نموده مى‌فرمايد:(وَ إِنْ تُصِبْهُمْ حَسَنَةٌ يَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَقُولُوا هذِهِ مِنْ عِنْدِكَ، قُلْ كُلٌّ مِنْ عِنْدِ اللَّهِ، فَما لِهؤُلاءِ الْقَوْمِ لا يَكادُونَ يَفْقَهُونَ حَدِيثاً)[3] و در جاى ديگر مى‌فرمايد:(فَإِذا جاءَتْهُمُ الْحَسَنَةُ قالُوا لَنا هذِهِ، وَ إِنْ تُصِبْهُمْ سَيِّئَةٌ يَطَّيَّرُوا بِمُوسى‌ وَ مَنْ مَعَهُ أَلا إِنَّما طائِرُهُمْ عِنْدَ اللَّهِ وَ لكِنَّ أَكْثَرَهُمْ لا يَعْلَمُونَ)[4] و از اين قبيل آيات ديگر.

اين از جهت حسنه و اما از جهت سيئة قرآن كريم سيئه و بلاهاى انسانها را به خود انسانها نسبت مى‌دهد، در سوره مورد بحث مى‌فرمايد:(ما أَصابَكَ مِنْ حَسَنَةٍ فَمِنَ اللَّهِ، وَ ما أَصابَكَ مِنْ سَيِّئَةٍ فَمِنْ نَفْسِكَ)[5] و در سوره شورى مى‌فرمايد:(وَ ما أَصابَكُمْ مِنْ مُصِيبَةٍ فَبِما كَسَبَتْ أَيْدِيكُمْ، وَ يَعْفُوا عَنْ كَثِيرٍ)[6].

و نيز در سوره انفال مى‌فرمايد:(ذلِكَ بِأَنَّ اللَّهَ لَمْ يَكُ مُغَيِّراً نِعْمَةً أَنْعَمَها عَلى‌ قَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ)[7].

[1] او قاهر و مسلط و ما فوق همه بندگان خويش است. سوره انعام، آيه 18 .

[2] خداى تعالى چنان نيست كه او را عاجز كند چيزى از اشيايى كه در آسمانها و يا زمين است چون او عليم و قدير است. سوره فاطر، آيه 44 .

[3] سوره نساء، آيه 78 .

[4] سوره اعراف، آيه 131 ترجمه آن گذشت

[5] آنچه خوبى به تو برسد از خدا است و آنچه بدى به تو برسد از ناحيه خودت مى‌باشد. سوره نساء، آيه 79 .

[6] آنچه از مصائب كه به شما برسد به خاطر اعمالى است كه خود كرده‌ايد، تازه خداى تعالى از آثار شوم بسيارى از اعمال شما جلوگيرى مى‌كند. سوره شورى، آيه 30 .

[7] و اين به آن جهت است كه خداى تعالى چنان نبوده و نيست كه نعمتى را كه به مردم داده پس بگيريد و دگرگونه سازد مگر زمانى كه خود مردم خويشتن را تغيير دهند. سوره انفال، آيه 53 .