[1] است، كه مى‌فهماند قرآن كريم نزد خدا متجزى به آيات نبوده، بلكه يكپارچه بوده، بعدا آيه آيه شده، و بتدريج نازل گرديده است.

و منظور اين نيست كه قرآن نزد خداى تعالى قبلا به همين صورتى كه فعلا بين دو جلد قرار دارد نوشته شده بود، و آيات و سوره‌هايش مرتب شده بود، بعدا بتدريج بر رسول خدا 6 نازل شد، تا بتدريج بر مردمش بخواند، همانطور كه يك معلم روزى يك صفحه و يك فصل از يك كتاب را با رعايت استعداد دانش‌آموز براى او مى‌خواند.

چون فرق است بين اين كه يك آموزگار كتابى را قسمت قسمت به دانش‌آموز القا كند، و بين اين كه قرآن قسمت قسمت بر رسول اكرم 6 نازل شده باشد زيرا نازل شدن هر قسمت از آيات، منوط بر وقوع حادثه‌اى مناسب با آن قسمت است. و در مساله دانش‌آموز و آموزگار چنين چيزى نيست، اسباب خارجى دخالتى در درس روز بروز آنان ندارد، و به همين جهت ممكن است همه قسمت‌ها را كه در زمانهاى مختلف بايد تدريس شود يك جا جمع نموده، و در يك زمان همه را به يك دانش‌آموز پر استعداد درس داد، ولى ممكن نيست امثال آيه:(فَاعْفُ عَنْهُمْ وَ اصْفَحْ)[2] را با آيه‌(قاتِلُوا الَّذِينَ يَلُونَكُمْ مِنَ الْكُفَّارِ)[3]، كه يكى دستور عفو مى‌دهد، و ديگرى دستور جنگ، يك مرتبه بر آن جناب نازل شود و همچنين آيات مربوط به وقايع، مانند آيه:(قَدْ سَمِعَ اللَّهُ قَوْلَ الَّتِي تُجادِلُكَ فِي زَوْجِها)[4]. و آيه:(خُذْ مِنْ أَمْوالِهِمْ صَدَقَةً)[5] و از اين قبيل آيات يك مرتبه نازل شود.

پس ما نمى‌توانيم نزول قرآن را از قبيل يك جا درس دادن همه كتاب به يك شاگرد نابغه قياس نموده، دخالت اسباب نزول و زمان آن را نديده گرفته، بگوئيم: قرآن يك بار در اول بعثت، و يا آخر عمر رسول خدا 6 يكپارچه نازل شده، و يك بار هم قسمت قسمت، پس كلمه (قرآن) در آيه: (و قرآنا فرقناه) غير قرآن معهود ما است، كه به معناى آياتى تاليف شده است.

و سخن كوتاه اين كه از آيات شريفه‌اى كه گذشت چنين فهميده مى‌شود كه در

[1] و قرآنى كه ما آن را آيه آيه كرديم تا تو آن را به تدريج بر مردم بخوانى، و به همين منظور به تدريج نازلش كرديم:( سوره اسرى آيه 106).

[2] سوره مائده آيه 13.

[3] سوره توبه آيه 123.

[4] خدا سخن آن زن كه با تو در باره همسرش مجادله مى‌كرد شنيد( سوره مجادله آيه 1).

[5] از اموال مردم زكات بگير( سوره توبه آيه 103).