گرفت- البته اين احتمال وقتى درست است كه كلمه آيات جنبه وصفى هم داشته باشد- احتمال هم دارد ظرف نامبرده مستقر باشد- يعنى متعلق آن در تقدير باشد- و در اين دو صورت معناى آيه چنين مى‌شود: اين آيات كه از رفتار خدا با دو طايفه كافر و شاكر كشف مى‌كند، آياتى است مصاحب با حق و بدون اينكه يك قدم به سوى باطل و ظلم منحرف بشود ، و اين وجه با جمله بعدى آيه كه مى‌فرمايد:(وَ مَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً ...) موافق‌تر از وجه اول است كه ظرف را متعلق به جمله يتلوها گرفتيم.

(وَ مَا اللَّهُ يُرِيدُ ظُلْماً لِلْعالَمِينَ) در اصطلاح ادبيات اين معنا مسلم است كه كلمه (بى الف و لام) اگر در سياق نفى واقع شود، افاده عموميت مى‌كند. و اصطلاح ديگر ادبيات اين است كه هر جا جمعى داراى الف و لام باشد عموميت و استغراق را مى‌رساند. در جمله مورد بحث كلمه ظلم همين طور است. و مى‌فهماند خداى تعالى هيچ قسم ظلمى را براى اهل عالم نمى‌خواهد و همچنين ظاهر كلمه للعالمين كه جمع با الف و لام است، عموميت و استغراق را مى‌رساند، و اين معنا را مى‌رساند كه خداى تعالى هيچ قسم ظلمى را براى تمام عالم و كافه جماعت‌ها نخواسته است و همين طور هم هست. چون تفرقه بين مردم امرى است كه آثار شومش گريبانگير تمام عالم و كافه جماعت‌ها مى‌شود.

(وَ لِلَّهِ ما فِي السَّماواتِ وَ ما فِي الْأَرْضِ وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ)

[مالكيت خداى تعالى دليل بر اينست كه او ظالم نيست‌]

بعد از آنكه فرمود: خداى تعالى ظلم احدى را نمى‌خواهد، اين كلام خود را به بيانى تعليل كرد كه حتى توهم صدور ظلم از خداى تعالى را هم از دلها زايل سازد، فرمود: براى اين، خدا ظلم نمى‌كند كه او مالك تمامى اشياء در همه جهات است. و او مى‌تواند در ملك خود هر تصرفى را بكند و ديگر در حق او تصور ندارد كه در غير ملكش تصرف كند، تا ظلم و تعدى باشد.

به هر حال وقتى شخص ظلم مى‌كند و يا قصد آن را مى‌نمايد كه احتياجى داشته باشد كه جز با تعدى و تصرف در غير ملكش نتواند آن را برآورد. و خداى تعالى بى‌نيازى است كه تمامى موجودات آسمانها و زمين ملك اوست، اين بيانى است كه بعضى از مفسرين در تفسير آيه آورده‌اند و ليكن با ظاهر آيه سازگار نيست. براى اينكه اساس اين جواب در حقيقت غناى خداى تعالى است نه ملك او. و آنچه در آيه شريفه آمده ملك خداست. و به هر حال مالكيت خداى تعالى دليل بر اين است كه او ظالم نيست.

البته در اين ميان دليلى ديگر نيز هست و آن اين است كه برگشت همه امور هر چه كه‌