(مَقامُ إِبْراهِيمَ ...) اين جمله مبتدايى است كه خبرش حذف شده، و تقدير كلام فيه مقام ابراهيم است، و مقام ابراهيم سنگى است كه جاى پاى ابراهيم ع در آن نقش بسته است.

اخبار بسيار زيادى در دست است كه دلالت دارد بر اينكه سنگ اصلى كه ابراهيم بر روى آن مى‌ايستاده تا ديوار كعبه را بالا ببرد در زير زمين، در همين مكانى كه فعلا مقامش مى‌نامند دفن شده و مقام ابراهيم كنار مطاف، روبروى ضلع ملتزم قرار دارد، و ابو طالب عموى رسول خدا ص در قصيده لاميه خود از اين معنا خبر داده و مى‌گويد:

و چه بسا از جمله‌(مَقامُ إِبْراهِيمَ) فهميده شود كه يا خود خانه مقام ابراهيم است و يا اينكه در اين خانه جاى معينى بوده كه ابراهيم در آن مكان مخصوص، به عبادت خداى سبحان مى‌ايستاده است.

[استخدام دو جانبه يك كلام، از عجائب لطائف قرآن كريم است‌]

ممكن هم هست كه بگوئيم تقدير كلام هى مقام ابراهيم و الامن و الحج بوده است آن گاه دو جمله‌(وَ مَنْ دَخَلَهُ) و(وَ لِلَّهِ عَلَى النَّاسِ) كه دو جمله انشايى است به جاى دو جمله خبرى قرار گرفته‌اند. و اين خود از اعجوبه‌هاى اسلوب قرآن است كه كلامى را كه به منظور غرضى آورده، در غرض ديگر نيز استخدام مى‌كند، و اين را به جاى آن مى‌آورد تا شنونده از شنيدن اين، به آن غرض هم منتقل بشود. و گوينده با كوتاهترين كلام دو جور استفاده كرده باشد، و هر دو جهت را حفظ نموده باشد نظير مواردى كه گوينده مى‌خواهد از كسى خبرى را بدهد، عين كلام او را بياورد. مثل اين آيه كه مى‌فرمايد:

(كُلٌّ آمَنَ بِاللَّهِ وَ مَلائِكَتِهِ وَ كُتُبِهِ وَ رُسُلِهِ، لا نُفَرِّقُ بَيْنَ أَحَدٍ مِنْ رُسُلِهِ)[2] و يا اين آيه كه مى‌فرمايد:(أَ لَمْ تَرَ إِلَى الَّذِي حَاجَّ إِبْراهِيمَ فِي رَبِّهِ أَنْ ...)[3] و آيه:(أَوْ كَالَّذِي مَرَّ عَلى‌ قَرْيَةٍ ...)[4] كه بيان استخدامى كه در اين دو آيه شده، و علت آن در تفسير آيه دوم گذشت.

[1] جاى پاى ابراهيم در صخره نرم شده و پاهاى برهنه و بدون نعلينش در آن فرو رفت.

[2] همه به خدا و ملائكه او و كتبش و فرستادگانش ايمان آوردند( دقت بفرمائيد) لا نفرق ما بين احدى از فرستادگانش فرق نمى‌گذاريم. سوره بقره، آيه 285 .

[3] آيا نديدى آن كس را كه به احتجاج پرداخت با ابراهيم در باره پروردگارش ... سوره بقره، آيه 258 .

[4] يا مانند آن كس كه به دهكده‌اى گذر كرد ... سوره بقره، آيه 259 .