به زيغ و انحراف مفرما، آخر تو ما را هدايت كرده‌اى .

و همچنين در جمله: آمنا به كه دنبالش گفتند:(كُلٌّ مِنْ عِنْدِ رَبِّنا) و اين دو جمله نيز از همين قبيل است، و معناى مجموعش اين است كه راسخين در علم مى‌گويند ما به آن ايمان داريم براى اين كه همه قرآن از ناحيه پروردگار ما است .

پس اين طايفه مردمى هستند كه به پروردگار خود ايمان آورده، و بر ايمان خود استوارى به خرج دادند، در نتيجه خداى سبحان هم هدايتشان كرد، و عقول‌شان را تكميل فرمود، و نتيجه كمال عقلشان، اين شد كه سخنى جز با داشتن علم، نگويند، و عملى جز با علم به صحت آن، انجام ندهند، و به همين جهت خداى عز و جل ايشان را راسخين در علم ناميد و به كنيه‌(أُولُوا الْأَلْبابِ) ياد كرد.

خواننده گرامى اگر در تعريفهايى كه خداى تعالى از اولوا الالباب نموده دقت فرمايد، خواهد ديد كه درست همان كسانى هستند كه نشانى‌هاى آنان در آيات زير آمده:(وَ الَّذِينَ اجْتَنَبُوا الطَّاغُوتَ أَنْ يَعْبُدُوها وَ أَنابُوا إِلَى اللَّهِ، لَهُمُ الْبُشْرى‌، فَبَشِّرْ عِبادِ الَّذِينَ يَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَيَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ، أُولئِكَ الَّذِينَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ)[1]. كه در اين آيات ايشان را بداشتن چند نشانى تعريف كرده: اول داشتن ايمان، دوم پيروى از بهترين سخن، سوم انابه و رجوع به خداى سبحان، و اگر به آيه مورد بحث مراجعه كنى خواهى ديد كه در آن راسخين در علم را هم به همين اوصاف توصيف فرموده است.

حال ببينيم التفات از ضمير خطاب به غايب در آيه، چه نكته‌اى را مى‌رساند؟ و چرا راسخين در علم كه خدا را مخاطب قرار داده و مى‌گفتند: پروردگارا تو مردم را در روزى كه شكى در آن نيست جمع خواهى كرد در آخر آيه خداى تعالى را غايب فرض نموده و گفتند:

خدا خلف وعده نمى‌كند ؟.

جهتش اين است كه وعده نامبرده اختصاص به راسخين در علم ندارد، بلكه هم براى آنان وعده است و هم براى ديگران، و بدين جهت مناسب بود كه به جاى ربنا (و نسبت دادن رب بخصوص خود) كلمه اللَّه را بياورند، چون الوهيت حكمى عام دارد، كه شامل همه چيز مى‌شود.

[1] و كسانى كه از پرستش طاغوت اجتناب مى‌كنند و همواره به خدا انابه و رجوع مى‌نمايند، تنها مژده مر ايشان را است، پس بندگان مرا كه هر سخنى را مى‌شنوند و بهترين آن را پيروى مى‌كنند بشارت بده، كه تنها اينان هستند كه خدا هدايت‌شان كرده، و همين‌ها هستند اولوا الالباب. سوره زمر آيه 18.