غرضى محدود و زماندار است، اشكال بالا متوجه مى‌شود كه در قيامت وجود اين لذائذ چه معنا دارد، با اينكه بقاى آن زندگى نه بستگى به خوردن دارد، و نه به جماع. باز تكرار مى‌كنيم كه لذت خوردن و نوشيدن و همه لذائذ مربوط به تغذى براى حفظ بدن از آفت تحليل رفتن و از فساد تركيب آن يعنى مردن است، و لذت جماع و همه لذائذ مربوط به آن كه امورى بسيار است براى توليد مثل و حفظ نوع از فنا و اضمحلال مى‌باشد.

پس اگر براى انسان وجودى فرض كنيم كه عدم و فنا در دنبالش نيست، و حياتى فرض كنيم كه از هر شر و مكروهى مامون است، ديگر چه فايده‌اى مى‌توان در وجود قواى بدنى يك انسان آخرتى تصور كرد؟ و چه ثمره‌اى در داشتن جهاز هاضمه، و تنفس، و تناسل، و مثانه، طحال، و كبد و امثال آن مى‌تواند باشد؟ با اينكه گفتيم همه اين جهازها براى بقا تا زمانى محدود است، نه براى بقاى جاودانى و ابدى.

[جواب به اشكال فوق‌]

و اما جواب از اين اشكال اين است كه (خداى سبحان آنچه از لذائذ دنيا و نعمت‌هاى مربوط به آن لذائذ را خلق كرده كه انسانها را مجذوب خود كند، و در نتيجه به سوى زندگى در دنيا و متعلقات آن كشيده شوند، هم چنان كه در كلام مجيدش فرمود:(إِنَّا جَعَلْنا ما عَلَى الْأَرْضِ زِينَةً لَها)[1].

و نيز فرموده:(الْمالُ وَ الْبَنُونَ زِينَةُ الْحَياةِ الدُّنْيا)[2].

و نيز فرموده:(تَبْتَغُونَ عَرَضَ الْحَياةِ الدُّنْيا)[3].

و نيز در آيه‌اى كه مى‌بينيد و جامع‌ترين آيه نسبت به فرض ما است فرموده:(وَ لا تَمُدَّنَّ عَيْنَيْكَ إِلى‌ ما مَتَّعْنا بِهِ أَزْواجاً مِنْهُمْ زَهْرَةَ الْحَياةِ الدُّنْيا، لِنَفْتِنَهُمْ فِيهِ، وَ رِزْقُ رَبِّكَ خَيْرٌ وَ أَبْقى‌)[4].

و نيز فرموده:(وَ ما أُوتِيتُمْ مِنْ شَيْ‌ءٍ فَمَتاعُ الْحَياةِ الدُّنْيا، وَ زِينَتُها، وَ ما عِنْدَ اللَّهِ خَيْرٌ وَ أَبْقى‌، أَ فَلا تَعْقِلُونَ)[5] و آياتى ديگر از اين قبيل كه همه اين نكته را بيان‌

[1] يعنى ما آنچه روى زمين است را زينت زمين كرديم( سوره كهف آيه 7).

[2] مال و فرزندان زينت زندگى دنيا است( سوره كهف آيه 46).

[3] همه در طلب متاع ناپايدار زندگى دنيا هستند( سوره نساء آيه 94).

[4] دو چشم خود را به آن چيزهايى كه رونق زندگى دنيا است و به بعضى از ايشان بهره داديم تا در باره آن آزمايششان كنيم، خيره مساز، كه رزق پروردگارت بهتر و پايدارتر است. سوره طه آيه 131.

[5] و آنچه در اختيارتان قرار گرفته، وسيله زندگى دنيا و زينت آن است، نه هدف نهايى، و آنچه نزد خدا است بهتر و پايدارتر است، آيا باز هم تعقل نمى‌كنيد. سوره قصص آيه 60.