دست خداى تعالى است، و به جز او هيچ ولى‌اى ندارد، و ليكن آدمى‌زاد به خاطر فريب زندگى ظاهرى از باطن آن كه همان آخرت است غافل مانده و مى‌پندارد كه امر زندگى به دست خود او است، و او مى‌تواند امر زندگى را تدبير و تنظيم نمايد، به همين خاطر براى خود شركائى از قبيل اصنام، و بتهايى نظير مال و اولاد و امثال آن اتخاذ مى‌كند، و خداى تعالى او را بر اشتباه و خطايش واقف مى‌سازد.

روزى كه اين زينت ظاهرى دنيا از بين مى‌رود، و روابطى كه بين او و اصنام بود قطع مى‌گردد، در آن روز آدمى آنچه را شريك خدا مى‌پنداشت گم مى‌كند و آنچه را در زندگى خود مؤثر خيال مى‌كرد بى‌اثر مى‌يابد، و معنا و حقيقت علم و عملش را برايش روشن مى‌سازد، اين است معناى اينكه فرمود به سوى خدا، (مولاى حقيقيشان) برمى‌گردند .

[چه كسى دنيا و متاع دنيوى را در نظر انسان زينت مى‌دهد؟]

حال بايد ديد كه چرا خود خداى تعالى، دنيا و آنچه در آن است را در نظر انسان زينت مى‌دهد؟ و آيا او است كه انسانها را با اين گول زنك، گول مى‌زند؟ حاشا بر ساحت مقدس او كه انسان را به خلاف واقع بيفكند، و به او چنين وانمود كند كه عوامل دنيايى مستقل در تاثيرند، و زينت دنيا هدف غايى بشر است.

آرى ساحت رب عليم و حكيم والاتر از آن است كه امور خلق خود را بگونه‌اى اداره كند كه منتهى به غايتى صالح و شايسته نگردد، چگونه چنين چيزى امكان دارد؟ با اينكه خودش فرمود:(إِنَّ اللَّهَ بالِغُ أَمْرِهِ)[1] و نيز فرموده:(وَ اللَّهُ غالِبٌ عَلى‌ أَمْرِهِ)[2] بلكه اگر بنا باشد اين گول و فريب را مستند به كسى بدانيم، بايد بگوئيم كه مستند به شيطان است، هم چنان كه خود خداى تعالى فرمود(وَ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ ما كانُوا يَعْمَلُونَ)[3].

و نيز فرمود:(وَ إِذْ زَيَّنَ لَهُمُ الشَّيْطانُ أَعْمالَهُمْ)[4] كه هر دو آيه اين فريبكاريها را به شيطان نسبت مى‌دهد.

بله اين مقدار را مى‌توان مستند به خدا كرد كه خدا اجازه چنين فتنه‌گريهايى را به شيطان داده، تا (هم خود او به كمال شقاوت خود برسد) و هم مساله آزمايش بندگان تكميل گردد، و زمينه تربيت بشر فراهم شود، هم چنان كه فرمود:

[1] خدا همه تدابير خود راى به نتيجه مى‌رساند( سوره طلاق آيه 3).

[2] و خدا بر فرمان‌هاى خود مسلط است( سوره يوسف آيه 21).

[3] سوره انعام آيه 43.

[4] سوره انفال آيه 48.