جمعيت مؤمنين يك سوم جمعيت كفار بوده، به نظر كفار يك ششم ايشان در آيند آنان كه اين احتمال را داده‌اند منظورشان اين است كه آيه مورد بحث با آيه 44 سوره انفال منطبق شود، چون در آنجا فرموده:(إِذْ يُرِيكُمُوهُمْ إِذِ الْتَقَيْتُمْ فِي أَعْيُنِكُمْ قَلِيلًا وَ يُقَلِّلُكُمْ فِي أَعْيُنِهِمْ) يعنى خدا كفار را در آن روز كه با آنها برخورديد، آنان را در چشم شما و شما را در چشم ايشان اندك جلوه داد و اين آيه با آيه مورد بحث منافات دارد، چون ظاهرش اين است كه كفار مؤمنين را دو برابر خود مى‌ديدند، ناگزير بايد با تصرف در مرجع ضمائر، آيه را اينطور معنا كنيم كه كفار خود را دو برابر خود ديدند.

بعضى از مفسرين از اين توجيه جواب داده‌اند كه تصرف در مرجع ضمائر باعث مى‌شود كه كلام خدا دستخوش اشتباه و ابهام شود، و ابهام و اشتباه لايق به كلام خدا كه بليغ‌ترين كلمات است نيست. و اگر مى‌خواست چنين چيزى را بفهماند مى‌توانست بفرمايد: يرون انفسهم مثليهم- خود را دو بر آنچه بودند ديدند ، و يا عبارتى نظير اين را بياورد.

و اما اينكه گفته شده است كه: براى رفع منافات بين دو آيه بايد دست به چنين توجيهى زد .

جوابش اين است كه: بين دو آيه منافاتى نيست، چون وقتى منافات محقق مى‌شود كه هر دو آيه در يك مقام سخن گفته باشند، و هيچ دليلى بر اين نيست چون ممكن است خداى تعالى در ابتداء، برخورد، هر يك از دو طايفه را در نظر طايفه ديگر اندك جلوه داده باشد، تا دلهايشان محكم شده جرأتشان زياد شود، و همين كه شمشير در يكديگر نهادند، و آتش جنگ در بينشان شعله‌ور شد، كفار مؤمنين را دو برابر آنچه بودند ببينند، و از ترس پا به فرار بگذارند، و شكست بخورند، و اين اختلاف، نظير اختلافى است كه بين دو آيه:(لا يُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّ)[1] و آيه:(وَ قِفُوهُمْ إِنَّهُمْ مَسْؤُلُونَ)[2] است، كه اولى مى‌فرمايد انسانها از گناهانشان پرسش نمى‌شوند، و دومى مى‌فرمايد پرسش مى‌شوند. و اين آيات به خاطر اختلاف مقامى كه دارند با هم منافات ندارند.

مفسرين در باره مرجع دو ضمير در يرون و مثليهم احتمالات ديگرى ذكر كرده‌اند، ولى همه آنها در اينكه خلاف ظاهر آيه هستند، مشتركند. و به همين جهت از ذكر آن احتمالات صرف نظر كرديم (و خدا دانا است).

[1] سوره الرحمن آيه 39.

[2] سوره صافات آيه 24.