بيان آيات‌

در اين آيات شريفه به طعنه زنندگان به قرآن كه آن را سحر مى‌خواندند و بعضى از حقائق آن را استهزاء مى‌كردند، تهديد شديدى شده است.

(فَإِذا نُقِرَ فِي النَّاقُورِ) كلمه نقر به معناى كوبيدن، و كلمه ناقور به معناى هر چيزى است كه به آن مى‌كوبند تا صدا كند، و جمله نقر در ناقور نظير جمله نفخ در صور كنايه از زنده كردن مردگان در قيامت و احضار آنان براى حساب‌رسى است، و جمله مورد بحث شرطى است، و جزاى آن جمله فذلك ... است.

*** [تركيب نحوى آيه:(فَذلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ عَلَى الْكافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ)]

(فَذلِكَ يَوْمَئِذٍ يَوْمٌ عَسِيرٌ عَلَى الْكافِرِينَ غَيْرُ يَسِيرٍ) اشاره ذلك به زمان نقر در ناقور است، و بعيد نيست كه مراد از كلمه يومئذ روزى باشد كه خلائق براى حساب و جزا به سوى خدا بر مى‌گردند. يا ممكن است منظور روزى باشد كه به سوى خدا بر مى‌گردند، در نتيجه كلمه يوم ظرف مى‌شود براى روزى كه در ناقور نقر مى‌شود. و بنا بر اين در آيه مورد بحث كلمه روز ظرف واقع شده براى روز ، پس مى‌شود قطعه‌اى از زمان ظرف شود براى قطعه‌اى ديگر، هم چنان كه سال را ظرف مى‌گيريم براى ماه، و ماه را ظرف مى‌گيريم براى روز، و اين نوعى از عنايت است كه زمان را دو چيز مختلف مى‌گيرند، به خاطر اختلافى كه در صفات و حوادث واقعه در آن دارند، آن گاه به اعتبار بعضى از صفات ظرف مى‌شود براى خودش به اعتبار بعضى صفات ديگرش.

و در صورتى كه كلمه يومئذ را قيد بگيريم براى كلمه فذلك ، معناى آيه چنين مى‌شود: پس زمان نقر ناقور كه در روز رجوع خلائق به خدا واقع مى‌شود، زمانى بس دشوار بر كافران است و اگر كلمه مذكور را قيد بگيريم براى كلمه يوم ، معنا چنين مى‌شود:

زمان نقر ناقور زمانى بس دشوار بر كافران است، در روزى كه خلائق به سوى خدا بر مى‌گردند .

و در تفسير كشاف گفته: اگر بپرسى كلمه اذا با چه عاملى منصوب شده، و چگونه ممكن است يومئذ ظرف شود براى يوم عسير ؟، در پاسخ مى‌گويم: عامل نصب اذا چيزى است كه جزا بر آن دلالت مى‌كند، چون جمله مورد بحث به يك قضيه شرطيه‌