مى‌گردد، و مراد از خواندن از قرآن به مقدارى كه ميسور باشد، نماز خواندن به مقدارى است مناسب، با وسعت زمانى كه شب‌زنده‌دارى كرده‌اند.

و مراد از نمازى كه مامور شده‌اند به جاى آورند نمازهاى واجب است، بنا بر اين، اگر آيه را مدنى بدانيم منظور همين نمازهاى واجب پنجگانه خواهد بود، و اگر مكى باشد بايد بگوييم منظور نمازهايى است كه قبل از هجرت واجب بوده، و مراد از زكات زكات واجب است، و منظور از قرض دادن آن به خداى تعالى ، انفاقهاى غير زكات و صدقات مالى است كه در راه خدا داده مى‌شود. و عطف امر به اقامه نماز و دادن زكات و قرض دادن به خدا به مساله تخفيف، براى اشاره به اين معنا بوده كه تكاليف دينى هم چنان به وجوب و اهميت خود باقى است، و خداى تعالى هم چنان به امر آن اعتنا دارد، پس كسى خيال نكند كه تخفيف از شب‌زنده‌دارى به ساير وظائف سرايت كرده، در حقيقت آيه مورد بحث از اين نظر شبيه به آيه نجوى است، كه وقتى (به منظور تخفيف) حكم صدقه دادن قبل از نجواى با رسول خدا 6 را بر مى‌دارد، بلافاصله مساله وجوب نماز و زكات و اطاعت خدا و رسولش را خاطرنشان مى‌سازد و مى‌فرمايد:(فَإِذْ لَمْ تَفْعَلُوا وَ تابَ اللَّهُ عَلَيْكُمْ فَأَقِيمُوا الصَّلاةَ وَ آتُوا الزَّكاةَ وَ أَطِيعُوا اللَّهَ وَ رَسُولَهُ)[1].

(وَ ما تُقَدِّمُوا لِأَنْفُسِكُمْ مِنْ خَيْرٍ تَجِدُوهُ عِنْدَ اللَّهِ هُوَ خَيْراً وَ أَعْظَمَ أَجْراً)- كلمه من خير بيان ما است، و مراد از خير مطلق ، اطاعت است، چه واجب و چه مستحبّ، و كلمه هو يا ضمير فصل است، و يا تاكيد ضمير در تجدوه است. و معناى آيه اين است كه: هر اطاعتى كه به نفع خود از پيش بفرستيد- يعنى براى اينكه با آن زندگى آخرتى خود را تامين كنيد- نزد خدا آن را خواهيد ديد، يعنى در روز لقاء اللَّه آن را بهتر از همه كارهاى نيك كه مى‌كرديد، و يا بهتر از هر چيزى كه در دنيا باقى مى‌گذاريد، و پراجرتر از آن خواهيد يافت.

(وَ اسْتَغْفِرُوا اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ)- سوره مورد بحث را با امر به استغفار ختم نمود، و در اينكه فرمود: به درستى خدا غفور و رحيم است اشعارى به وعده مغفرت و رحمت هم دارد، و بعيد نيست مراد از استغفار انجام مطلق طاعات باشد، چون طاعات وسائلى هستند كه با آن مغفرت خدا شامل حال آدمى مى‌شود، پس مى‌توان گفت: هر طاعتى استغفار است.

[1] اكنون كه اين كار را نكرديد و خداوند توبه شما را پذيرفت نماز را بپا داريد و زكات را ادا كنيد و خدا و پيامبرش را اطاعت نماييد. سوره مجادله، آيه 3.