مى‌شوند، روايتى ديگر جعل مى‌كنند تا با آن آيه نامبرده را تفسير كنند و بهمين جهت در رواياتى كه در تفسير قرآن وارد شده، روايت صحيح خيلى كم است.[1]

[به خطا رفتن صاحب المنار در بيان معناى تشبيهى كه در آيه شده است‌]

و در تخطئه صاحبان آن تفسير خوب از عهده برآمده، ولى خودش در بيان معناى تشبيهى كه در آيه شده خطا رفته، مى‌گويد آنچه ابن عطيه گفته، در جاى خود مطلبى روشن است براى اينكه رباخواران كسانى هستند كه مال دنيا آنها را فريفته و خود باخته‌شان كرده، به حدى كه مال را مى‌پرستند، و در جمع‌آورى آن جان مى‌كند، و مال را هدف مى‌دانند نه وسيله، و براى به دست آوردن آن تمامى كسب و كارهاى معمولى را رها كرده و از راه غير طبيعى كسب مى‌كنند، و دلهايشان از آن حالت اعتدالى كه بيشتر مردم دارند خارج شده، اين بى‌اعتدالى از همه حركات و معاملاتشان كاملا هويدا است (هم چنان كه اين دلدادگى در حركات معتادين به عمل قمار كاملا به چشم مى‌خورد و مى‌بينى كه در كار خود آن قدر نشاط دارند و آن قدر غرق در كار خويشند كه توجه ندارند چگونه دچار سبك‌سرى و سفاهت شده و حركات غير منظمى انجام مى‌دهند) كه همين حركات نامنظم و ديوانه‌وار وجه تشبيه رباخوار به ديوانگان است، چون كلمه تخبط از ماده خبط است، كه عبارت است از نوعى نامنظم بودن، مانند خبط عشواء (شتر كور) اين بود گفتار صاحب المنار در معناى تشبيهى كه در آيه شريفه آمده است.

و وجه نادرستى گفتارش اين است كه هر چند خروج رباخوار و قمارباز از اعتدال و انتظام عمل، حرف درستى است ليكن معلول ربا خوردن به تنهايى نيست و مقصود آيه هم از تشبيه اين نيست.

اما اينكه گفتيم: معلول ربا خوردن نيست براى اينكه علت عدم اعتدال رباخوار و حركات ديوانه‌وارش بريدن از خدا و بندگى او و هدف قرار دادن لذائذ مادى است، از آنجايى كه هدف و همت خود را لذائذ مادى قرار داده، و علم و درك خود را به هدفى والاتر از آن متوجه نساخته است و نتيجه‌اش اين شد كه عفت دينى و وقار نفسانى را از دست بدهد و چون لذائذ مادى (هر چند كه اندك باشد) در آنان اثر مى‌گذارد لذا حركاتشان مضطرب و ناموزون است حال چه اينكه اينگونه افراد ربا بخورند و چه نخورند پس حالات نامبرده ربطى به رباخوارى ندارد.

و اما اينكه گفتيم: مقصود آيه هم از تشبيه، اين نيست براى اين بود كه احتجاج و

[1] تفسير المنار ج 3 ص 94