و سخن كوتاه اينكه ظلم كه عبارت است از انحراف از حد وسط و عدول از آن عملى كه بايد كرد، به عملى كه نبايد كرد، خود علت محروميت از هدايت به سوى هدف اصلى است و كار آدمى را به نوميدى و خسران آخرت مى‌كشاند، و اين يكى از معارف برجسته‌اى است كه قرآن شريف آن را ذكر كرده، و در آيات بسيارى در باره‌اش تاكيد هم فرموده است.

گفتارى در باره اين كه احسان وسيله هدايت، و ظلم باعث گمراهى است‌

[با اينكه خداوند همه موجودات را بسوى كمال هدايت كرده چرا ظالم از اين هدايت محروم است؟]

اين حقيقت كه در چند سطر قبل ذكر شد كه ظلم و فسق علت محروميت است، حقيقتى است ثابت و قرآنى، حقيقتى است كلى و استثنا ناپذير، كه قرآن با تعبيرات مختلف آن را ذكر فرموده، و آن را زيربناى حقايق بسيارى از معارف خود قرار داده است، حال بايد ديد با اينكه به حكم آيه: (الَّذِي أَعْطى‌ كُلَّ شَيْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‌)، خداى تعالى همه موجودات را به سوى كمال وجودشان هدايت كرده [1] چه مى‌شود كه ستمكاران از اين هدايت محروم مى‌شوند، و ظلم گمراهشان مى‌كند.

براى روشن شدن اين مطلب بايد به دو مقدمه توجه كرد.

1- آيه نامبرده دلالت دارد بر اينكه هر موجودى بعد از تماميت خلقتش با هدايتى از ناحيه خداى سبحان به سوى مقاصد وجودش و كمالات ذاتش هدايت شده است، و اين هدايت تنها از اين مسير صورت گرفته كه بين هر موجود با ساير موجودات ارتباط برقرار است، از آنها غير استفاده مى‌كند، و به آنها فايده مى‌رساند، از آنها اثر مى‌پذيرد، و در آنها اثر مى‌گذارد، با موجوداتى دست به دست هم مى‌دهد، و از موجوداتى جدا مى‌شود، به بعضى نزديك و از بعضى دور مى‌شود، چيزهايى را مى‌گيرد و امورى را رها مى‌كند، و از اين قبيل روابط مثبت و منفى.

2- در امور تكوينى اشتباه و غلط نيست، يعنى ممكن نيست موجودى در اثر بخشيدنش اشتباه كند، و يا در تشخيص هدف و غرض، دچار اشتباه گردد، مثلا آتش كه كارش سوزاندن است، ممكن نيست با هيزم خشك تماس بگيرد و آن را نسوزاند، و يا به جاى سوزاندن آن را خشك كند، و جسم داراى نمو همچون نباتات و حيوانات كه از جهت نموش رو به ضخامت حجم است، ممكن نيست اشتباه نموده، به جاى كلفتى نازك شود، و همچنين هر موجودى‌

[1] سوره طه آيه 50