استفاده كرد، و آن را به خود تطبيق داد، لذا ابراهيم ع در حجت دوم، اسم جلاله اللَّه را آورد، تا از تطبيق سابق مصون بماند، در سابق هم گفتيم كه نمرود در برابر حجت دوم ابراهيم ع جز تسليم چاره‌اى نيافت.

(وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ).

[ستمكارى علت محروميت از هدايت است‌]

از ظاهر سياق كلام بر مى‌آيد كه اين جمله تعليل است براى جمله‌(فَبُهِتَ الَّذِي كَفَرَ)، و خداوند متعال مى‌خواهد بيان كند كه علت مبهوت شدن، كفر او نبود، بلكه اين بود كه خداى سبحان او را هدايت نكرد.

و به عبارتى ديگر معنايش اين است كه خدا او را هدايت نكرد، و اين باعث شد كه مبهوت شود، و اگر هدايتش كرده بود در احتجاج بر ابراهيم ع غالب مى‌آمد اين است آن چيزى كه از سياق بر مى‌آيد، نه اينكه خواسته باشد بفرمايد چون خدا هدايتش نكرده بود از اين جهت كافر شد، براى اينكه عنايت در مقام متوجه به محاجه ابراهيم ع است، نه به كفر نمرود، و اين خود روشن است.

از اينجا بر مى‌آيد كه در وصف ظالمين اشعارى است به عليت، و اينكه اگر خدا ستمكاران را هدايت نمى‌كند، به خاطر ستمكاريشان است، و اين نكته، منحصر در مورد اين آيه نيست، بلكه در ساير موارد از كلام خداى تعالى نيز بر مى‌آيد كه ستمكارى هم، علت محروميت از هدايت است، از آن جمله مى‌فرمايد:(وَ مَنْ أَظْلَمُ مِمَّنِ افْتَرى‌ عَلَى اللَّهِ الْكَذِبَ، وَ هُوَ يُدْعى‌ إِلَى الْإِسْلامِ، وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ).[1] و نيز مى‌فرمايد:(مَثَلُ الَّذِينَ حُمِّلُوا التَّوْراةَ ثُمَّ لَمْ يَحْمِلُوها كَمَثَلِ الْحِمارِ يَحْمِلُ أَسْفاراً، بِئْسَ مَثَلُ الْقَوْمِ الَّذِينَ كَذَّبُوا بِآياتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الظَّالِمِينَ)[2] و ظلم نيز نظير فسق است، كه آن هم در آيه زير علت محروميت از هدايت معرفى شده است، مى‌فرمايد:(فَلَمَّا زاغُوا أَزاغَ اللَّهُ قُلُوبَهُمْ، وَ اللَّهُ لا يَهْدِي الْقَوْمَ الْفاسِقِينَ)[3].

[1] چه كسى ستمكارتر از كسى است كه به دروغ به خداوند افترا مى‌بندد، با اينكه به اسلام دعوتش مى‌كنند؟ و خداوند مردم ستمكار را هدايت نمى‌كند. سوره صف آيه 7

[2] مثل كسانى كه عالم به تورات هستند، ولى به آن عمل نمى‌كنند مثل خرى است كه كتاب بارش كرده و صفت تكذيب‌گر آيات خدا بد صفتى است و خدا مردم ستمكار را هدايت نمى‌كند. سوره جمعه آيه 5

[3] آن گاه كه منحرف شدند خدا نيز دلهايشان را منحرف كرد و خدا مردم فاسق را هدايت نمى‌كند.

سوره صف آيه 5