و ديگر نفرموده كه شرب خمر هم مصداق اثم است، و اينكه در آن اثمى كبير است.

و احتمالا اين همان جهت است كه گفتيم خواسته است رعايت سهولت و ارفاق را كرده باشد، چون سكوت از اينكه شراب هم اثم است خود نوعى اغماض است، هم چنان كه آيه شريفه:(وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِيلِ وَ الْأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَكَراً وَ رِزْقاً حَسَناً)[1] نيز اشاره به اين اغماض دارد، (چون شراب را در مقابل رزق نيكو قرار داده)، و گويا مردم با اينكه صراحتا بفرمايد شراب حرمتى بزرگ دارد، دست بردار نبودند، تا آنكه آيه شريفه:(لا تَقْرَبُوا الصَّلاةَ وَ أَنْتُمْ سُكارى‌)[2] در مدينه نازل شد، و تنها از مى‌گسارى در بهترين حالات انسان و در بهترين اماكن يعنى نماز در مسجد نهى كرده.

و اعتبار عقلى خود ما و نيز سياق آيه شريفه نمى‌پذيرد كه اين آيه بعد از آيه بقره، و دو آيه مائده كه بطور مطلق از مى‌گسارى نهى مى‌كنند نازل شده باشد، و معنا ندارد كه بعد از نهى از مطلق مى‌گسارى، دوباره نسبت به بعضى از موارد آن نهى كنند، علاوه بر اينكه اين كار با تدريجى كه گفتيم از اين آيات استفاده مى‌شود منافات دارد، چون تدريج عبارت از اين است كه اول تكليف آسان را بيان كنند بعدا به سخت‌تر و سخت‌تر از آن بپردازند نه اينكه اول تكليف دشوار را بيان كنند، بعدا آسانتر آن را بگويند.

و سپس آيه سوره بقره كه مورد بحث ما است نازل شد، و فرمود:(يَسْئَلُونَكَ عَنِ الْخَمْرِ وَ الْمَيْسِرِ، قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ وَ مَنافِعُ لِلنَّاسِ، وَ إِثْمُهُما أَكْبَرُ مِنْ نَفْعِهِما) و اين آيه بعد از آيه سوره نسا نازل شد، به بيانى كه گذشت، و دلالت بر تحريم هم دارد، براى اينكه در اينجا تصريح مى‌كند بر اينكه شرب خمر اثم است، و در سوره اعراف بطور صريح بيان مى‌كند كه هر چه مصداق اثم باشد خدا از آن نهى كرده.

[رد سخن بعضى از مفسرين كه گفته‌اند آيه سوره بقره صريح در حرمت شراب نيست.]

از اينجا فساد گفتار بعضى از مفسرين روشن مى‌شود كه گفته‌اند: آيه سوره بقره صريح در حرمت نيست، چون تنها دارد(قُلْ فِيهِما إِثْمٌ كَبِيرٌ)، و اين بيش از اين دلالت ندارد كه در شراب اثم يعنى ضرر هست، و در جاى ديگر بطور كلى هر چيز مضرى تحريم شده، ولى آيا خصوص چيزهايى را كه مضر از جهتى و مفيد از جهت ديگر است نيز شامل مى‌شود يا نه؟ جاى اجتهاد است، و بهمين جهت صحابه در آن اجتهاد كرده، بعضى بطور كلى آن را ترك‌

[1] و يكى از نعمتهاى خدا ميوه‌هاى درخت خرما و انگور است، كه از آن شراب و رزق پاكيزه مى‌گيرند. سوره نحل آيه 67

[2] با حالت مستى به نماز نزديك مشويد. سوره نسا آيه 42