كه با فرستادن باران نباتات را بروياند و ميوه‌ها را به بار بنشاند.

در اين آيه از داستان روزى رساندن، به مساله توحيد و آيات و ادله آن منتقل شده، چون مختصر مناسبتى در بين بوده، و در آخر آيه دو اسم از اسماى حسناى خداى تعالى را آورده، و او را در برابر فعل جميلش به ولى و حميد ستوده، و در آيه بعد هم تا چند آيه همين مساله توحيد را دنبال كرده است.

(وَ مِنْ آياتِهِ خَلْقُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ وَ ما بَثَّ فِيهِما مِنْ دابَّةٍ ...) كلمه بث به معناى منتشر كردن است، مى‌گويند: بث الريح التراب- باد خاك را متفرق كرد ، و كلمه دابة به معناى هر جنبده‌اى است كه روى زمين حركت كند. پس اين كلمه شامل تمامى حيوانات يعنى جانداران مى‌شود. و معناى آيه روشن است.

و از ظاهر آن برمى‌آيد كه در آسمانها نيز جنبندگانى هست، و اينكه بعضى‌[1] جنبندگان آسمان را به ملائكه تفسير كرده‌اند، صحيح نيست، زيرا اولا آيه شريفه مطلق است، و نمى‌شود بدون دليل آن را مقيد به يك نوع جاندار كرد، و ثانيا اصولا اطلاق كلمه دابة بر فرشتگان معهود نيست.

(وَ هُوَ عَلى‌ جَمْعِهِمْ إِذا يَشاءُ قَدِيرٌ)- اين جمله اشاره است به حشر جنبندگانى كه در زمين منتشر كرده. و اگر فرمود: على جمعهم و نفرمود: على حشرهم بدين جهت است كه خواست اين جمع در مقابل آن بث و پراكنده كردن قرار گيرد. و در اينكه ضمير اولى العقل را به كار برد و فرمود على جمعهم ، و نفرمود جمعها هيچ دلالتى نيست بر اينكه جانداران آسمان همه مانند انسان داراى عقلند، چون همين مقدار كافى است كه براى خود شعورى داشته باشند، و به حكم آيه‌(وَ ما مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ وَ لا طائِرٍ يَطِيرُ بِجَناحَيْهِ إِلَّا أُمَمٌ أَمْثالُكُمْ ما فَرَّطْنا فِي الْكِتابِ مِنْ شَيْ‌ءٍ ثُمَّ إِلى‌ رَبِّهِمْ يُحْشَرُونَ)[2] همه جانداران داراى شعورى مخصوص به خود هستند.

[توضيحى راجع به قدير بودن خداى تعالى‌]

كلمه قدير يكى از اسماء حسناى خداى تعالى است كه مركز همه قدرتها است.

راغب مى‌گويد كلمه قدرت هر گاه وصف انسان قرار گيرد نام هيئتى براى انسان است كه با آن مى‌تواند كارى را كه مى‌خواهد انجام دهد. و چون خداى تعالى با آن وصف شود،

[1] روح المعانى، ج 25، ص 39.

[2] هيچ جنبنده‌اى در زمين، و پرنده‌اى كه با دو بال خود پرواز مى‌كند، نيست، مگر اينكه آنها نيز مانند شما امت‌هايى هستند، ما در اين كتاب از هيچ چيز فروگذار نكرديم، و سپس همه آنها به سوى پروردگارشان محشور مى‌شوند. سوره انعام، آيه 38.