در بعضى ثروتمندان مشاهده مى‌كنيم و مى‌بينيم كه روز به روز ثروتمندتر مى‌شوند منافات ندارد، براى اينكه خداى تعالى غير از آن سنت سنتى ديگر نيز دارد كه بر سنت قبلى حاكم است، و آن عبارت است از سنت آزمايش و امتحان و در اين باره فرموده:(إِنَّما أَمْوالُكُمْ وَ أَوْلادُكُمْ فِتْنَةٌ)[1]، و همچنين سنت سومى دارد، كه آن سنت مكر و استدراج است، كه در آن باره مى‌فرمايد:(سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُونَ وَ أُمْلِي لَهُمْ إِنَّ كَيْدِي مَتِينٌ)[2].

پس سنت اصلاح، يعنى اندازه‌گيرى رزق، سنتى است ابتدايى كه با آن، حال انسانها اصلاح مى‌شود، مگر آنكه خداوند بخواهد انسانى را در بوته امتحان قرار دهد كه در آن صورت ديگر به طور موقت از سنت قبليش چشم مى‌پوشد، و در اين باره مى‌فرمايد:(وَ لِيَبْتَلِيَ اللَّهُ ما فِي صُدُورِكُمْ وَ لِيُمَحِّصَ ما فِي قُلُوبِكُمْ)[3].

و يا به خاطر كفران نعمت و تغيير آن، سنت قبلى خود را كه دادن رزق به مقتضاى صلاح حال او بود تغيير دهد، كه در اين صورت سنت ديگرى به كار مى‌برد، و آن اين است كه آن قدر رزقش را وسعت مى‌دهد تا طغيان كند، و در اين باره فرموده:(إِنَّ اللَّهَ لا يُغَيِّرُ ما بِقَوْمٍ حَتَّى يُغَيِّرُوا ما بِأَنْفُسِهِمْ)[4].

[شباهت رزق مادى با معارف حقه و شرايع آسمانى، از نظر نزول و قسمت‌]

و همانطور كه دادن مال و فرزندان و سائر نعمتهاى مادى و صورى رزق مقسوم است، و هر كسى از آن قسمتى دارد، همچنين معارف حقه و شرايع آسمانى كه منشا همه آنها وحى است نيز رزق مقسوم است. آن نيز از ناحيه خدا نازل مى‌شود، و خداوند به وسيله آن نيز مردم را امتحان مى‌كند، چون همه در عمل به آن معارف و بكار بستن آنها يكسان نيستند، هم چنان كه در بكار بستن نعمتهاى صورى يكسان نيستند.

و بنا بر اين، اگر چنانچه معارف الهى و احكام خدايى همگى يك دفعه نازل مى‌شد، با در نظر داشتن اينكه شامل تمامى شؤون حياتى انسان است، مردم نمى‌توانستند آن را تحمل كنند، و قهرا به آن ايمان نمى‌آورند مگر تك تكى از ايشان، و بدين جهت خداى‌

[1] جز اين نيست كه اموال و اولاد شما وسيله آزمايش شما است. سوره تغابن، آيه 15.

[2] به زودى آنها را به عذاب و هلاكت مى‌افكنيم از جايى كه درك آن را نمى‌كنند. روزى چند به آنها مهلت دهيم كه همانا مكر و عقاب ما متين است. سوره اعراف، آيه 182 و 183.

[3] تا خدا آنچه در سينه‌ها پنهان داريد بيازمايد و آنچه در دلها نهان كرده‌ايد آشكار سازد. سوره آل عمران، آيه 154.

[4] خدا سنت خود را در باره هيچ قومى تغيير نمى‌دهد مگر آنكه آن قوم روش خود را تغيير دهند.

سوره رعد، آيه 11.