مشيت خدا است و خداى تعالى در آن باره فرموده:(وَ ما تَشاؤُنَ إِلَّا أَنْ يَشاءَ اللَّهُ)[1]، و نيز فرموده:(وَ اللَّهُ وَلِيُّ الْمُؤْمِنِينَ)[2]، و نيز فرموده:(وَ اللَّهُ وَلِيُّ الْمُتَّقِينَ)[3].

[وجوه مختلف ديگرى كه مفسرين در معناى جمله فوق گفته‌اند]

اين بود نظريه ما در تفسير آيه مورد بحث، و مفسرين وجوهى ديگر ذكر كرده‌اند كه بعضى از آنها از نظر شما مى‌گذرد:

1- تقديم در اين آيه به معناى تقدم است، يعنى اگر كلمه تقديم در جاهاى ديگر متعدى و به معناى جلو انداختن چيزيست، در اينجا به معناى تقدم و جلو افتادن است، و معناى آيه اينست كه: از خدا و رسولش جلو نيفتيد، و قبل از امر و نهى خدا و رسول امر و نهى نكنيد، و قبل از دستور خدا و رسول هيچ كارى را فيصله ندهيد.

و چه بسا گفته باشند كه تقديم در آيه به همان معناى معروف كلمه است، ليكن در اينجا با صرفنظر از متعلقاتش استعمال شده، مانند آيه‌(يُحْيِي وَ يُمِيتُ)[4]، كه معنايش متعدى است، ولى كارى ندارد به اينكه چه كسى را زنده و چه كسى را مى‌ميراند، در نتيجه معنايش همان معناى تقدم مى‌شود، يعنى جلو قرار گرفتن چيزى از چيز ديگر. و چون لفظ آيه مطلق است تمامى انواع تقدم را مى‌گيرد: تقدم در سخن گفتن، تقدم در عمل، و حتى تقدم در راه رفتن، و تقدم در نشستن، و تقدم در عبادتهايى كه وقت معين دارد، مثل نماز ظهر خواندن در قبل از ظهر، و تقدمهاى ديگر[5].

2- مراد از آيه شريفه اين است كه مؤمنين را نهى كند از سخن گفتن قبل از رسول خدا، يعنى وقتى رسول خدا 6 در مجلس حاضر است و شخصى از آن جناب سؤالى مى‌كند، قبل از آنكه آن جناب پاسخ بگويد، شما در پاسخ گفتن جلو نيفتيد[6].

3- معناى آيه اين است كه: ما دام كه خدا و رسول دستورى به شما نداده‌اند، هيچ سخنى مگوييد، و هيچ عملى انجام ندهيد[7].

4- معناى آيه اين است كه: سخن خود را مقدم بر سخن رسول خدا مكنيد، و عمل خود را مقدم بر عمل او نسازيد، و به احدى اجازه ندهيد جلوتر از او راه برود[8].

اشكالى كه در سه وجه اخير است اين است كه منظور از آيه را نهى از تقدم بر رسول‌

[1] شما نمى‌خواهيد مگر بعد از آنكه خدا خواسته باشد. سوره انسان، آيه 30.

[2] و خدا سرپرست مؤمنان است. سوره آل عمران، آيه 68.

[3] خدا سرپرست متقيان است. سوره جاثيه، آيه 19.

[4] زنده مى‌كند و مى‌ميراند. سوره حديد، آيه 2.

[5] ( 5 و 6 و 7 و 8) مجمع البيان، ج 9، ص 130.

[6] ( 5 و 6 و 7 و 8) مجمع البيان، ج 9، ص 130.

[7] ( 5 و 6 و 7 و 8) مجمع البيان، ج 9، ص 130.

[8] ( 5 و 6 و 7 و 8) مجمع البيان، ج 9، ص 130.