نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 18 صفحه : 32
تكوين را
تدبير نموده، و اسباب و مسببات را طورى تنظيم كند كه نتيجهاش پديد آمدن فلان موجود
و بقاء آن و نيز مقدرات آن باشد. و يكى ديگر به نظام تشريع يعنى تدبير اعمال
انسانها به اينكه قوانينى و احكامى مقرر كند كه اگر انسانها رفتار خود را در طول
زندگى با آن قوانين تطبيق دهند، آن قوانين ايشان را به كمال سعادتشان برساند.
و
معلوم است كسى كه خداى را به تنهايى ولى خود مىگيرد، هم در ناحيه تكوين و هم در
ناحيه تشريع، امر تدبير خود را مستند به او مىداند، و در هر دو ناحيه او را مرجع
خود مىداند. در ناحيه تكوين از تمامى اسباب ظاهرى منقطع گشته، و به هيچ سببى ركون
و اعتماد نمىكند، چون خدا را يگانه سببى مىداند كه شكست ناپذير است و سببيت هر
سببى از او است، و اين همان توكل است.
و
در ناحيه تشريع هم در هر واقعهاى كه در طول زندگى با آن روبرو مىشود، به حكم خدا
رجوع مىكند، و اين همان انابه است. پس معلوم شد كه چگونه جمله(عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ) و جمله(وَ
إِلَيْهِ أُنِيبُ) دو اثر از آثار جمله(ذلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي) است. و معنايش اين است كه من به
خاطر آنكه غير از خدا رب و ولى تدبيرى ندارم، لا جرم در همه امور زندگيم به او
رجوع مىكنم، هم در تكوين و هم در تشريع.
[احتجاج
بر انحصار ربوبيت در خداى سبحان]
(فاطِرُ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ ...) بعد از آنكه تصريح كرد به
اينكه خداى تعالى رب او است، چون حجتها بر انحصار ولايت در او اقامه شد، اينك به
دنبالش در اين آيه و آيه بعدش اقامه حجت مىكند بر اينكه ربوبيت هم منحصر در او
است.
و
خلاصه حجت مذكور اين است كه: خداى تعالى (به اعتراف خود شما مشركين) پديد آرنده
موجودات و فاطر آنها است، يعنى موجودات را او از كتم عدم بيرون مىآورد و شما را
نر و ماده خلق كرد، و از اين راه عدد شما را بسيار كرد، و همچنين حيوانات را نيز
نر و ماده آفريد، و از اين طريق آنها را تكثير نمود، تا شما (نسل به نسل) از آن
حيوانات استفاده كنيد، و اين، هم خلقت است و هم تدبير.
و
نيز او سميع است، يعنى آنچه از حوائج كه مخلوقاتش دارند و (به دل و يا زبان سر از
خدا) مىخواهند، مىشنود. و هر حاجتى كه دارند البته به مقدارى كه استحقاق دارند
بر مىآورد. و نيز او بصير است، يعنى هر عملى كه خلق انجام دهد مىبيند، و بر طبق
اعمالشان جزايشان مىدهد، و او كسى است كه تمامى كليدهاى خزائن آسمانها و زمين را
مالك است، خزينههايى كه خواص و آثار همه موجودات در آن ذخيره مىشود، و با ظهور
آن خواص
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 18 صفحه : 32