بعضى‌[1] ديگر گفته‌اند: در تاويل هر آيه اگر اختلاف كرديد، و آيه برايتان مشتبه شد، در بيان آن به آيات محكم كتاب خدا و به ظاهر كلمات رسول خدا 6 مراجعه كنيد.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: معنايش اين است كه در هر مساله از مسائل علوم، اگر اختلافى برايتان پيش آمد كه هيچ ارتباطى با وظائف و تكاليف شما نداشت، و راهى هم براى به دست آوردن حق مطلب نداشتيد، بگوييد خدا داناتر است مثلا وقتى در مساله روح (جان) پرسيده بودند كه روح چيست، همين دستور به رسول خدا 6 داده شد:(وَ يَسْئَلُونَكَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّي)[3] و آيه مورد بحث به اعتراف همه صاحبان اقوالى كه گذشت كلام رسول خدا 6 است، حال يا قرآن آن را از آن جناب حكايت كرده، و يا كلمه قل در ابتداى آن در تقدير است، و تقديرش:

قل و ما اختلفتم ... است.

و خواننده عزيز اگر در سياق آيات مورد بحث دقت كند، و سپس به مطالب ما برگردد و در آن نظر كند هيچ شكى برايش نمى‌ماند كه اقوال مذكور همه از درجه اعتبار ساقط است.

(ذلِكُمُ اللَّهُ رَبِّي عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ) اين جمله حكايت كلام رسول خدا 6 است كه مى‌فرمايد:

اين است اللَّه كه پروردگار من است، من بر او توكل مى‌كنم، و به سويش برمى‌گردم. و كلمه ذلكم اشاره است به همان حجت‌هايى كه در اين دو آيه بر اين معنا اقامه شد كه بر خلق واجب است تنها خدا را ولى خود بدانند، و لازمه ولايت خدا ربوبيت او نيز هست.

بعد از آنكه اين حجت‌ها اقامه شد، رسول گرامى خود را دستور مى‌دهد كه در ميان مردم اعلام كند: من خودم تنها خداى را ولى خود مى‌دانم، و به ربوبيت او- يعنى مالكيت تدبيرى براى او- اعتراف مى‌كنم . آن گاه دنبالش به آثار آن تصريح كرده، مى‌فرمايد:(عَلَيْهِ تَوَكَّلْتُ وَ إِلَيْهِ أُنِيبُ).

[اثر يكتا پرستى و خدا را ولى گرفتن اين است كه انسان در تكوين و تشريع خدا را مرجع مى‌داند]

آرى اثر يكتاپرستى و ولى نگرفتن غير خدا، يكى اين است كه بر او توكل كنند، و اثر ديگرش اين است كه همواره به او رجوع مى‌كنند، چون گفتيم منظور از اين ولايت ولايت ربوبيت است، و اين ولايت به دو نظام مربوط مى‌شود، يكى به نظام تكوين به اينكه امور

[1] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 25، ص 16.

[2] ( 1 و 2) روح المعانى، ج 25، ص 16.

[3] از تو در باره روح مى‌پرسند، بگو روح از امر پروردگار من است. سوره اسرى، آيه 85.