مثل الذين است، و همين كاف مفعول دوم است براى جمله نجعلهم و كلمه سواء بدل است از مثل‌[1].

كلمه سواء بنا بر قرائتى كه معمول و رائج است مصدرى است به معناى اسم فاعل، و معنايش مستويا و يا متساويا است. و كلمه محياهم مصدر ميمى است، و خود فاعل سواء است، و ضمير هم در آن به مجموع اجتراح كنندگان و مؤمنان بر مى‌گردد. و همچنين كلمه مماتهم كه عطف بدان شده، حال محياهم را دارد.

و سياق آيه شريفه سياق انكار است، و كلمه أم در آن منقطعه است، و معنايش اين است: بلكه آيا كسانى كه گناه مرتكب مى‌شوند، و جرم اكتساب مى‌كنند، پنداشته‌اند كه ما آنان را مانند كسانى قرار مى‌دهيم كه ايمان آورده و عملهاى صالح مى‌كنند؟ در حالى كه زندگى و مرگشان متساويست يعنى در حالى كه حيات اينان مانند حيات آنان، و موت اينان مانند موت آنان است؟ و در نتيجه ايمان آنان و متشرع بودنشان لغو و بى اثر است؟ نه در حيات اثر دارد و نه در ممات؟ و بود و نبودشان يكسان است؟

(ساءَ ما يَحْكُمُونَ)- اين جمله پندار مذكور آنان را رد مى‌كند، و مى‌فرمايد: اينكه پنداشتند و حكم كردند كه حيات و ممات مرتكبين گناهان و مؤمنان صالح يكسان است حكم بدى است كه كرده‌اند. و بدى حكم كنايه است از بطلان آن.

[توضيح اينكه بد كاران نه در حيات و نه در ممات با مؤمنان صالح العمل برابر نيستند]

پس اين دو طائفه نه در حيات مثل همند، و نه در ممات.

اما اينكه در حيات برابر نيستند، براى اينكه اشخاصى كه داراى ايمان و عمل صالح هستند، طريقه زندگيشان را با بصيرت سلوك مى‌كنند، و در راه زندگى داراى هدايت و رحمتى از ناحيه پروردگار خويشند- هم چنان كه در آيه قبلى فرموده بود- ولى آدم بد كار دستش از اين بصيرت و هدايت و رحمت تهى است، هم چنان كه در جاى ديگر فرموده:(فَمَنِ اتَّبَعَ هُدايَ فَلا يَضِلُّ وَ لا يَشْقى‌ وَ مَنْ أَعْرَضَ عَنْ ذِكْرِي فَإِنَّ لَهُ مَعِيشَةً ضَنْكاً)[2] و نيز در جاى ديگر فرموده:(أَ وَ مَنْ كانَ مَيْتاً فَأَحْيَيْناهُ وَ جَعَلْنا لَهُ نُوراً يَمْشِي بِهِ فِي النَّاسِ كَمَنْ مَثَلُهُ فِي الظُّلُماتِ لَيْسَ بِخارِجٍ مِنْها)[3].

[1] تفسير كشاف، ج 4، ص 290.

[2] كسى كه هدايت مرا پيروى كند نه گمراه مى‌شود و نه بدبخت، و كسى كه از ياد من اعراض كند، زندگيى تنگ دارد. سوره طه، آيه 124.

[3] آيا كسى كه مرده بود و ما زنده‌اش كرديم و برايش نورى قرار داديم كه با آن در بين مردم زندگى مى‌كند، مانند كسى است كه در ظلمتهايى قرار داشته باشد كه به هيچ وجه نتواند از آن بيرون شود؟. سوره انعام، آيه 122.