پرستش خدايى كه عزيز است، يعنى غالبى است كه هرگز مغلوب نمى‌شود و غفار است، يعنى آن كس را كه توبه كند و به سويش باز گردد و به وى ايمان آورد، مى‌آمرزد. و خلاصه من شما را دعوت مى‌كنم به ايمان به خدا و تسليم شدن در برابر او.

[نفى شريك براى خداى سبحان با بيان اينكه شريك ادعايى فرعونيان براى خدا، نه در دنيا و نه در آخرت دعوتى ندارد]

(لا جَرَمَ أَنَّما تَدْعُونَنِي إِلَيْهِ لَيْسَ لَهُ دَعْوَةٌ فِي الدُّنْيا وَ لا فِي الْآخِرَةِ ...) كلمه لا جرم به معناى حقا و يا به معناى لا بد است. و مفاد آيه اين است كه: مى‌خواهد حجت اقامه كند بر اينكه آنچه شما مرا به سويش مى‌خوانيد اله نيست و اين حجت را از اين راه اقامه مى‌كند كه خدايان شما دعوتى ندارند. و اين خود تاييد كلام سابقش نيز هست، كه گفت: مرا دعوت مى‌كنيد براى خدا شريكى بگيرم كه علمى به شركت او ندارم، چون اگر خدايان مشركين دعوت مى‌داشتند، مؤمن آل فرعون هم به خدايى آنها علم پيدا مى‌كرد.

و معناى آيه اين است كه: بروشنى ثابت شد كه آنچه شما مرا به سويش مى‌خوانيد و نامش را شريك خداى سبحان مى‌گذاريد، هيچ دعوتى در دنيا ندارد، چون سابقه ندارد كه پيغمبرى به سوى مردم فرستاده باشد تا مردم را به پرستش او دعوت كند و نيز در آخرت هم دعوتى ندارد، چون احدى از خلق به سوى او برنمى‌گردد.

بخلاف آن خدايى كه من شما را به سويش مى‌خوانم كه هم در دنيا دعوت دارد و هم در آخرت و آن خداى سبحان است كه در دنيا انبيا و رسولان متصدى ابلاغ دعوت اويند و از طرف او مبعوثند و از ناحيه او مؤيد به حجت‌ها و معجزاتند و در آخرت هم مردم به سويش باز مى‌گردند، تا در بينشان فصل قضا كند، هم چنان كه در باره دعوت آخرت خودش فرموده:

(يَوْمَ يَدْعُوكُمْ فَتَسْتَجِيبُونَ بِحَمْدِهِ)[1].

و همان طور كه در ذيل آيه‌(هُوَ الَّذِي يُرِيكُمْ آياتِهِ)[2] گفتيم، اين معنا مسلم و معلوم است كه ربوبيت بدون دعوت در دنيا و نظير آن دعوت در آخرت تمام نمى‌شود، و چون خدايى كه مؤمن آل فرعون مردم را به سوى او مى‌خواند، هم دعوت در دنيا دارد و هم در آخرت، ناگزير اله تنها همو است، نه آن بت‌هايى كه مشركين وى را به پرستش او مى‌خواندند، براى اينكه بت‌ها نه در دنيا دعوت دارند و نه در آخرت، پس اله نيستند.

(وَ أَنَّ مَرَدَّنا إِلَى اللَّهِ وَ أَنَّ الْمُسْرِفِينَ هُمْ أَصْحابُ النَّارِ)- اين جمله عطف است بر

[1] روزى كه شما را دعوت مى‌كند و شما با حمد او را اجابت مى‌كنيد. سوره اسرى، آيه 52.

[2] سوره مؤمن، آيه 13.