همان قوم و امت، او را تكذيب مى‌كردند، و سرانجام همه امور به سوى خدا است، او مردم را به آنچه مستحقند جزا مى‌دهد، و آنهايى را كه حق را بعد از ظهورش تكذيب كردند مجازات خواهد كرد، و چنان نيست كه با تكذيب خود خدا را عاجز كنند.

از اين جا روشن مى‌شود كه جمله‌(فَقَدْ كُذِّبَتْ رُسُلٌ مِنْ قَبْلِكَ) از باب بكار بردن سبب در جاى مسبب است، (چون بايد مى‌فرمود: و ان يكذبوك فلا تحزن و جمله لا تحزن مسبب از علم به اين معنا است كه پيش از تو نيز چنين بوده، مسبب در آيه حذف شده، و جمله‌(فَقَدْ كُذِّبَتْ ...) كه سبب غصه نخوردن است، به جاى مسبب نشسته .

و جمله‌(وَ إِلَى اللَّهِ تُرْجَعُ الْأُمُورُ) عطف است بر جمله‌(فَقَدْ كُذِّبَتْ ...).

(يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ) خطابى است عمومى به همه مردم، در خصوص مساله معاد، و آن را به يادشان مى‌آورد، هم چنان كه خطاب عمومى سابق يگانگى خداى تعالى را در ربوبيت و الوهيت به يادشان مى‌آورد. پس معناى جمله‌(إِنَّ وَعْدَ اللَّهِ حَقٌّ) اين است كه: وعده‌اى كه داده كه شما را زنده مى‌كند، و هر عاملى را به سزاى اعمالش مى‌رساند، اگر خير بوده خير، و اگر شر بوده شر، حق است، يعنى ثابت و واقع شدنى است، و در آيه بعدى كه مى‌فرمايد:(الَّذِينَ كَفَرُوا لَهُمْ عَذابٌ شَدِيدٌ وَ الَّذِينَ آمَنُوا وَ عَمِلُوا الصَّالِحاتِ لَهُمْ مَغْفِرَةٌ وَ أَجْرٌ كَبِيرٌ) به اين وعده تصريح مى‌كند.

[معناى جمله:(وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ)]

و جمله‌(فَلا تَغُرَّنَّكُمُ الْحَياةُ الدُّنْيا) هر چند نهى را متوجه به حيات دنيا مى‌كند، به اين صورت كه حيات دنيا نبايد شما را مغرور كند، و ليكن اين نهى در حقيقت متوجه مردم است، و معنايش اين است كه: وقتى وعده خدا حق و ثابت بود، پس زنهار، كه به حيات دنيا مغرور نشويد، و اشتغال شما به زينت‌هاى آن چنان نباشد كه شما را از روز حساب غافل سازد، و لذتهاى دنيا و سرگرميهايش آن چنان دل شما را نبرد، كه همواره در طلبش مستغرق شويد، و از حق اعراض كنيد.

و در جمله‌(وَ لا يَغُرَّنَّكُمْ بِاللَّهِ الْغَرُورُ) كلمه غرور - به فتحه غين- مبالغه از غرور - به ضمه غين- است و آن عبارت است از اغفالگرى كه بسيار اغفال مى‌كند، و ظاهرا- به طورى كه گفته‌اند- منظور از آن شيطان است. و اين خود احتمالى است كه تعليل در آيه بعدى، يعنى جمله‌(إِنَّ الشَّيْطانَ لَكُمْ عَدُوٌّ ...) آن را تاييد مى‌كند.

و معناى اينكه فرمود: زنهار كه غرور، شما را به خدا مغرور نكند اين است كه‌