(وَ خَلَقْنا لَهُمْ مِنْ مِثْلِهِ ما يَرْكَبُونَ) مراد از اين جمله- به طورى كه ديگران‌[1] تفسير كرده‌اند- چارپايان است، چون در جاى ديگر، كشتى و چارپايان را با هم آورده و فرموده:(وَ جَعَلَ لَكُمْ مِنَ الْفُلْكِ وَ الْأَنْعامِ ما تَرْكَبُونَ)[2] و نيز فرموده:(وَ عَلَيْها وَ عَلَى الْفُلْكِ تُحْمَلُونَ)[3] بعضى‌[4] كشتى را در آيه قبل حمل بر كشتى نوح، و آيه مورد بحث را حمل بر كشتى‌ها و زورق‌ها و بلم‌هاى ديگر كرده‌اند كه بشر بعد از كشتى نوح براى خود درست كرده. و اين تفسير تفسيرى است بد و بى‌معنا.

و نظير آن، تفسير آن كسى‌[5] است كه جمله مورد بحث را به شتر تنها معنا كرده.

و چه بسا مفسرينى‌[6] كه جمله مورد بحث را كه مى‌فرمايد: و براى شما از مثل كشتى چيزهاى ديگرى خلق كرديم كه بر آن سوار مى‌شويد حمل بر طياره و سفينه‌هاى فضايى عصر حاضر كرده‌اند. و ليكن تعميم دادن آيه بهتر است.

(وَ إِنْ نَشَأْ نُغْرِقْهُمْ فَلا صَرِيخَ لَهُمْ وَ لا هُمْ يُنْقَذُونَ) كلمه صريخ به معناى آن كسى است كه ناله آدمى را بشنود و استغاثه او را جواب گويد و به فرياد او برسد. و كلمه انقاذ به معناى نجات دادن از غرق است.

و اين آيه شريفه با آيه قبلش كه مى‌فرمود:(أَنَّا حَمَلْنا ذُرِّيَّتَهُمْ فِي الْفُلْكِ الْمَشْحُونِ) متصل است و مى‌خواهد بفرمايد: اختيار، با ماست، اگر خواستيم غرقشان مى‌كنيم، و در اين صورت احدى نيست كه استغاثه آنان را جواب بدهد، و هيچ نجات دهنده‌اى نيست كه ايشان را از غرق شدن برهاند.

(إِلَّا رَحْمَةً مِنَّا وَ مَتاعاً إِلى‌ حِينٍ) اين استثناء، استثناى مفرغ است، و تقدير كلام: لا ينجون بسبب من الاسباب و بامر من الامور الا لرحمة منا تنالهم و لتمتع الى حين الاجل المسمى قدرناه لهم- به هيچ سببى از اسباب، و هيچ امرى از امور، نجات پيدا نمى‌كنند، مگر به خاطر رحمتى از ما كه شاملشان گردد، و به خاطر اينكه تا مدتى معين كه برايشان تقدير كرده‌ايم زنده بمانند مى‌باشد.

[1] تفسير قرطبى، ج 15، ص 35. و روح المعانى، ج 23، ص 27.

[2] كشتى و چارپايان را وسيله‌هايى قرار داد تا بر آن سوار شويد. سوره زخرف، آيه 12.

[3] بر آنها و هر كشتى سوار مى‌شويد. سوره مؤمن، آيه 80.

[4] روح المعانى، ج 23، ص 27.

[5] روح البيان، ج 7، ص 404 ط بيروت.

[6] روح المعانى، ج 23، ص 27.