معناى صحيحى نيست.

اما وجه اول صحيح نيست براى اينكه در اين وجه موسى (ع) اعتراف به جرم و نافرمانى خدا كرده و حال آنكه آيات سوره قصص تصريح دارد بر اينكه خداى تعالى قبل از واقعه قتل مزبور هم به او حكم و علم داده بود و داشتن حكم و علم با ضلالت به اين معنا نمى‌سازد.

و اما وجه دوم صحيح نيست چون علاوه بر اينكه با سياق نمى‌سازد از ادب قرآن به دور است كه محبت خداى را ضلالت بخواند.

و اما قول آن مفسر[1] ديگر كه گفته: مراد از ضلالت، جهل به معناى عدم تعمد است و معنايش اين است كه من اين كار را عمدا نكردم صحيح نيست، چون مى‌دانيم كه موسى (ع) اين كار را عمدا كرد چيزى كه هست منظورش تاديب او بود ولى به قتلش منجر شد.

همچنين گفتار مفسر ديگرى كه گفته: مراد از ضلالت، جهل به شرايع است، هم چنان كه در آيه‌(وَ وَجَدَكَ ضَالًّا فَهَدى‌) به اين معنا است. و نيز قول آن مفسر ديگر كه گفته:

مراد از ضلالت فراموشى است، هم چنان كه در آيه‌(أَنْ تَضِلَّ إِحْداهُما فَتُذَكِّرَ إِحْداهُمَا الْأُخْرى‌) به اين معنا است و معناى آيه مورد بحث اين است كه: من هنگامى او را كشتم كه حرمت آدم‌كشى را فراموش كرده بودم و يا فراموش كرده بودم كه اينطور زدن عادتا به قتل او مى‌انجامد.

همه اين اقوال وجوهى هستند كه ممكن است بازگشت يك يك آنها به همان وجهى باشد كه ما بيان داشتيم.

جمله‌(فَفَرَرْتُ مِنْكُمْ لَمَّا خِفْتُكُمْ فَوَهَبَ لِي رَبِّي حُكْماً) متفرع است بر داستان قتل، و علت ترس موسى و فرار كردن وى همان است كه خداى تعالى در سوره قصص ذكر كرده و فرموده است:(وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدِينَةِ يَسْعى‌ قالَ يا مُوسى‌ إِنَّ الْمَلَأَ يَأْتَمِرُونَ بِكَ لِيَقْتُلُوكَ فَاخْرُجْ إِنِّي لَكَ مِنَ النَّاصِحِينَ فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً يَتَرَقَّبُ)[2].

[مراد از حكمى كه بعد از گريختن موسى 7 از مصر به او داده شده ((فَوَهَبَ لِي رَبِّي حُكْماً))]

و اما مراد از حكم - آن طور كه ما استظهار كرديم- اصابه نظر، و رسيدن به حقيقت‌

[1] مجمع البيان، ج 7، ص 187.

[2] مردى از بالاى شهر دوان دوان آمد و گفت: اى موسى درباريان سرگرم مشورتند كه تو را به قتل برسانند، هر چه زودتر بيرون شو كه من از خيرخواهان تو هستم، پس موسى ترسان و نگران بيرون شد. سوره قصص، آيه 20 و 21.