نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 15 صفحه : 296
شود تا هر وقت سؤال شد به آن پاسخها مراجعه
نمايد. و نيز، ممكن است انكار و تقبيح پارهاى كارها كه هنوز واقع نشده و همچنين
حكايت پارهاى جريانات كه هنوز رخ نداده است و يا اخبار به بعضى مغيبات، جلوتر
نازل شود. پس، هيچ يك از موانع مذكور مانع نازل شدن دفعى قرآن نيست، لذا حق همان
است كه ما گفتيم و بيانى كه ما در تفسير آيه گذرانديم بيانى است تمام كه با وجود
آن، هيچ احتياجى به اين وجوه نيست.
[مفاد آيه:(الَّذِينَ
يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ ...)
و وجوهى كه در معناى حشر بر وجوه گفته شده است]
(الَّذِينَ يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ
أُوْلئِكَ شَرٌّ مَكاناً وَ أَضَلُّ سَبِيلًا)
اتصال اين آيه با آيات سابق و سياقى كه داشتند، اين معنا را مىرساند كه افرادى كه
به قرآن طعنه زدهاند خواستهاند از طعنه خود نتيجهاى بگيرند كه لايق به مقام
رسول خدا 6 نبوده، مثلا، او را به سوء مكانت و گمراهى متهم كنند، ولى قرآن كريم
به منظور حفظ احترام و صيانت مقام نبوت، آن را حكايت نكرده، تنها فرموده است كسانى
كه بر صورت به سوى جهنم سرازير مىشوند داراى سوء مكانتى بيشتر و گمراهى شديدترند
و با همين تعبير فهمانده كه آنها چه گفته بودند.
پس اينكه فرمود:(الَّذِينَ
يُحْشَرُونَ عَلى وُجُوهِهِمْ إِلى جَهَنَّمَ)
كنايه است از كسانى كه كافر شدند و به قرآن كريم طعنه زده و رسول خدا 6 را به آن
اوصاف توصيف كردند، و معلوم است كه كنايه، از تصريح، بليغتر است. پس مراد از آيه
شريفه اين است كه اين طعنه زنندگان به قرآن، كه تو را به اوصاف چنين و چنان وصف
مىكنند خودشان بد مكانتر و گمراهترند، نه تو.
بنا بر اين، اساس اين آيه بر قصر قلب است- كه بارها در
اين تفسير معنا شده- و دو لفظ شر و اضل از معناى تفضيل،
منسلخ شده، يعنى ديگر معناى بدتر و گمراهتر نمىدهد، و
يا اگر بدهد به عنوان استهزاء يا چيزى مانند آن مىباشد. به عبارت سادهتر اينكه:
معناى آيه اين نيست كه آنان بد مكانتر و گمراهتر از تو هستند تا
كسى بگويد مگر آن جناب بد مكان و گمراه بود تا كفار گمراهتر از او باشند؟ بلكه
معنايش اين است كه اينها كه به تو مىگويند بد مكان و گمراه، خودشان بد مكان و
گمراهند، و يا اينكه بر فرض هم كه او بد مكان و گمراه باشد، اين گمراهى در خود
آنان بيشتر است، پس اين اعتراض را ديگران بايد بكنند نه آنها.
در اين آيه به طور كنايه فرموده: به صورت به سوى جهنم محشور مىشوند
و اين وصف كسانى است كه منكر معاد هستند و خدا گمراهشان كرده هم چنان كه در جاى
ديگر در بارهشان فرموده است:( وَ مَنْ يَهْدِ
اللَّهُ فَهُوَ الْمُهْتَدِ وَ مَنْ يُضْلِلْ فَلَنْ تَجِدَ لَهُمْ أَوْلِياءَ
مِنْ دُونِهِ وَ)
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 15 صفحه : 296