نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 14 صفحه : 30
[پاسخ به سخنان او و اثبات اينكه مقصود
زكريا 7 ارث مال بوده است و بيان اينكه حديث نبوى- بر فرض صحت- معنايى
را كه قرائنى بر خلاف آن هست به آيه نمىدهد]
و بحثى كه وى كرده دو جنبه دارد يكى كلامى كه مربوط به مساله فدك
است، كه از دهات خيبر بوده، و در عهد رسول خدا 6 در دست فاطمه دختر آن جناب بوده
و خليفه اول آن را از دست وى بيرون كرد، و در پاسخ اعتراض آن جناب به حديثى كه از
پيغمبر اكرم روايتش كرد استناد جسته و آن حديث اين است كه آن جناب فرموده: انبياء
مالى از خود نمىگذارند و هر چه بگذارند صدقه است، و در پيرامون اين حديث بحثهايى
طولانى و مشاجراتى ميان متكلمين شيعه و سنى در گرفته است، و چون بحثى است غير تفسيرى
و خارج از غرض اين كتاب لذا ما متعرض آن نمىشويم.
و يك جنبه تفسيرى دارد كه تعرضش براى ما اهميت دارد چون مىخواهيم
بفهميم معناى آيه:(وَ إِنِّي خِفْتُ الْمَوالِيَ مِنْ وَرائِي وَ كانَتِ
امْرَأَتِي عاقِراً فَهَبْ لِي مِنْ لَدُنْكَ وَلِيًّا يَرِثُنِي وَ يَرِثُ مِنْ
آلِ يَعْقُوبَ وَ اجْعَلْهُ رَبِّ رَضِيًّا)
چيست؟ و از آن چه استفاده مىشود؟ بنا بر اين يك يك حرفهايى كه وى زده جواب
مىدهيم.
اما اينكه گفت: از طرق شيعه نيز همين معنا روايت شده، مىگوئيم روايت
در اين باب منحصر به آن يك روايت كه وى از امام صادق (ع) نقل كرده و به آن تمسك
كرده نيست، بلكه در اين مضمون به طريق خود ايشان از رسول خدا 6 نيز نقل شده، و
معنايش (البته آن معنايى كه هر شنونده آن را مىفهمد نه غير آن را) اين است كه شان
انبياء اين نيست كه به جمع اموال اهتمام بورزند، و عمر خود را صرف آن نموده، و سپس
براى وارث بعد از خود باقى بگذارند، وظيفه و شانى كه دارند اين است كه حكمت را
براى جانشينان بعد از خود باقى گذارند، و اين يك معناى رايج استعمالى و شايعى است
كه ما هم قبولش داريم، و جاى انكار نيست.
و اما اينكه گفت قبول نداريم كه در لغت حقيقت در وراثت مال و مجاز در
علم و امثال آن باشد، در جواب مىگوئيم بحث در اين نيست كه آيا حقيقت لغوى در چيزى
و با مجاز مشهور و يا غير مشهور در آن است، و ما هم هيچ اصرارى بر يكى از اين سه
احتمال نداريم، اختلاف مورد بحث همه در اين است كه وراثت چه حقيقت در مال و مجاز
در امثال علم و حكمت باشد، و چه حقيقت مشترك ميان آن دو بوده باشد، اگر بخواهيم از
آن اراده كنيم خصوص علم و حكمت را آيا محتاج به قرينهاى كه در صورت اول لفظ را از
معناى حقيقى به معناى مجازى برگرداند، و در صورت دوم يكى از دو معناى حقيقى (علم و
حكمت) را معين كند هستيم يا نه، و سياق آيه مورد بحث و ساير آيات اين داستان كه در
سوره آل عمران و انبياء آمده و قرائنى كه با آنها هست با وراثت علم و امثال آن
نمىسازد، تا چه رسد به اين كه لفظ را
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 14 صفحه : 30