نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 13 صفحه : 269
[وجود رابطه و سنخيت بين فعل و فاعل از
نظر قرآن]
نظير اين برهان در معلول بالنسبة به سائر علل جريان داشته اثبات
مىكند كه ميان علتها و معلولها نيز سنخيت و رابطه وجود برقرار است، و علت فاعلى
از آنجايى كه اقتضا دارد وجود معلول را و وجود دهنده آن است.
ذات
نايافته از هستى بخش
كى
تواند كه شود هستىبخش
ناگزير بايد خودش واجد كمال وجودى معلول باشد، و همچنين معلوم ممثل و
مجسم كننده وجود علت باشد (البته در مرتبه نازلهاى).
همين معنا را مرحوم صدر المتالهين به وجهى دقيق و لطيفتر بيان
فرموده، و آن اين است كه معلول در هست شدن محتاج علت فاعلى است و ذاتش وابسته و
مربوط به آن است، و با اينكه اين فقر جزء ذات معلول است ديگر معنا ندارد كه از
مرحله ذاتش عقب افتاده و بعد از وجود آن پيدا شود، و جداى از هم باشند، چه در چنين
صورتى ذات معلول، بىنياز از علت، و خود، مستقل از آن مىبود، و در چنين فرضى ديگر
معلول نبود، و اين خود خلف فرض است، چون فرض ما معلول بودن معلول است، پس وقتى ذات
معلول جداى از فقر نبوده، و فقر عين ذاتش شد پس از وجود جز وجودى رابط و غير مستقل
بهرهاى ندارد، و وجودش عين ربط با علت است، و آن استقلالى كه آدمى در بدو نظر در
وجود او مىبيند در حقيقت استقلال او نيست، بلكه استقلال علت او است كه در او
مشاهده مىكند، پس بنا بر اين وجود معلول از وجود علت خود حكايت نموده و آن را در
همان حدى كه خود از وجود دارد مجسم مىسازد.
دنباله بحث سابق از نظر قرآن
دقت در آيات قرآنى ترديدى براى انسان باقى نمىگذارد كه قرآن كريم
موجودات را با همه اختلافى كه در نسخه آنها و در نوع آنها وجود دارد آيات خداى
تعالى دانسته كه اسماء و صفات او را مجسم مىسازند، و هيچ موجودى نيست مگر آنكه هم
در اصل وجودش و هم در هر جهتى از جهات كه در وجودش فرض شود آيت خداى تعالى و اشاره
كننده به ساحت عظمت و كبريايى اوست، و آيت كه به معناى علامت يعنى دلالت كننده
است، از جهت اينكه آيت است وجودش وجود مرآت و آينهاى است كه فانى در صاحب آيت است
و بى او استقلال ندارد زيرا اگر در وجودش يا جهتى از جهات وجودش مستقل مىبود ديگر
از اين جهت آيت و نشانگر و دلالت كننده به سوى او نبود و اين خلف فرض است زيرا فرض
كرديم كه وجود موجودات و تمامى جهات وجودشان آيات خدايند.
نام کتاب : ترجمه تفسیر المیزان نویسنده : علامه طباطبایی جلد : 13 صفحه : 269