و اگر كلمه من تبعيضى مى‌بود[1] چنين معنا مى‌داد كه: خداى تعالى در هر سؤالى، بعضى از آن را مى‌دهد. و حال آنكه مى‌بينيم واقع بر خلاف آن است، و خداوند در پاره‌اى موارد بعضى از خواسته‌ها را مى‌دهد و در مواردى همه آن را عطا مى‌كند.

هم چنان كه اگر مى‌فرمود: و اتيكم كل ما سالتموه- و همه آنچه از او بخواهيد مى‌دهد نيز بر خلاف واقع بود.

و همچنين اگر مى‌فرمود: و اتيكم مما سالتموه باز صحيح نبود، چون معنايش اين مى‌شود كه خداوند بعضى از خواسته‌ها را استجابت مى‌كند و بعضى را استجابت نمى‌كند و به كلى رد مى‌نمايد. علت اينكه اين معنا صحيح نيست اين است كه آيه شريفه در مقام امتنان است و اين معنا با امتنان تناسب ندارد.

كوتاه سخن، معناى آيه چنين است. خداى تعالى به نوع انسان آنچه كه خواسته است مرحمت فرموده، و هيچ حاجتى نمانده مگر آنكه بر آورده، و بر مى‌آورد، حال يا همه آنها و يا از هر يك مقدارى را كه حكمت بالغه‌اش اقتضاء داشته باشد .

و گفته شده‌[2] كه تقدير كلام اين است: و اتيكم من كل ما سالتموه و ما لم تسئلوه- شما را عطا كرده همه آن چيزهايى را كه درخواست نموده‌ايد و آنها را كه در خواست نكرده‌ايد ليكن اين معنا مبنى بر اين است كه مراد از سؤال سؤال زبانى باشد، و ما قبلا گفتيم كه مطلب خلاف آن است زيرا سياق آيه با سؤال زبانى سازگارى ندارد.

[توضيحى در باره اينكه نعمت‌هاى الهى قابل شمارش نيست ((وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها))]

(وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَتَ اللَّهِ لا تُحْصُوها)- راغب مى‌گويد كلمه احصاء به معناى تحصيل با عدد و بدست آوردن با شماره است و در اصل از حصا: ريگ گرفته شده، چون عرب جاهليت، هر چيزى را مى‌خواست بشمارد بوسيله ريگ مى‌شمرد، هم چنان كه ما با سرانگشت خود مى‌شماريم‌[3].

در اين جمله به اين معنا اشاره شده كه نعمتهاى خدا از محدوده عدد و شماره بيرون است و در نتيجه انسان نمى‌تواند نعمتهايى را كه خداى تعالى به او ارزانى داشته بشمارد.

[1] تفسير كشاف، ج 2، ص 557.

[2] تفسير روح المعانى، ج 13، ص 226.

[3] مفردات راغب ماده حصا .