مى‌باشد.

پس خداى سبحان در صفات و افعالش بر صراط مستقيم است، و از استقامت صراط او يكى اين است كه براى موجوداتى كه خلق كرده غايتى معلوم كند كه بسوى آن غايت متوجه گردند، و خلقتش باطل و عبث نباشد، هم چنان كه خودش فرمود:(وَ ما خَلَقْنَا السَّماءَ وَ الْأَرْضَ وَ ما بَيْنَهُما باطِلًا)[1] و نيز هر يك را به سوى غايت و هدفش راهنمايى كند، همان هدفى كه مخصوص او است و به آن منظور خلقش كرده هم چنان كه خودش فرمود:

(الَّذِي أَعْطى‌ كُلَّ شَيْ‌ءٍ خَلْقَهُ ثُمَّ هَدى‌)[2] پس انسان را هم بسوى راهى ميانه و وسط هدايت نموده است، همان راهى كه در باره‌اش فرمود:(وَ عَلَى اللَّهِ قَصْدُ السَّبِيلِ)[3] و نيز فرموده:(إِنَّا هَدَيْناهُ السَّبِيلَ)[4].

اين اصل حجت و دليل بر نبوت و تشريع بود كه مفصل آن در ابحاث نبوت در جلد دوم و در قصص حضرت نوح در جلد دهم اين كتاب گذشت.

پس حاصل كلام اين شد كه: غرض از مثلى كه در آيه زده شده اقامه حجت بر توحيد و اشاره به مساله نبوت و تشريع است.

[چند وجه ديگر در تفسير آيه:(وَ ضَرَبَ اللَّهُ مَثَلًا رَجُلَيْنِ ...) گفته شده است‌]

بعضى‌[5] گفته‌اند كه: مثل مذكور تنها مخصوص خدا نيست، بلكه براى مطلق كسانى است كه اميد خير در آنان هست، و كسانى كه اميد خير در ايشان نيست و اينكه اين دو طايفه مثل هم نيستند، و چون اصل خير همه‌اش از خداست، پس چطور خدا و غير خدا را به يك جور عبادت مى‌كنند؟

ليكن مورد آيه شريفه اخص از آن است كه وى پنداشته، مثل مذكور در آيه مخصوص خداست، چون تنها خداست كه ذاتش فى نفسه خير است، و به عدل هم امر مى‌كند، و غير خدا چنين نيست، علاوه بر اين مشركين، خدا و غير خدا را به يك جور عبادت نمى‌كنند، بلكه غير خدا را عبادت نموده و اصلا به عبادت خدا نمى‌پردازند.

[1] ما زمين و آسمان و آنچه ميان آن دو است باطل خلق نكرده‌ايم. سوره ص، آيه 26.

[2]( او) كسى است كه هر چيزى را خلق كرده سپس هدايتش فرمود. سوره طه، آيه 5.

[3] راه راست به عهده خداست. سوره نحل، آيه 9.

[4] ما راه را به او نمايانديم. سوره دهر، آيه 3.

[5] مجمع البيان، ج 6، ص 375.