نمى‌آمد، و تشريك در عمل و سعى ميسر نمى‌شد، و در نتيجه بشر به سعادت دنيا و آخرت خود نمى‌رسيد.

آرى اگر بشر اين رابطه تكوينى را كه خدا به او انعام كرده قطع كند، و اين رشته پيوند را بگسلد، آن وقت بهر وسيله ديگرى كه فرض شود متوسل گردد، جا پر كن اين رابطه تكوينى نگشته جمعش جمع نمى‌شود، و با متلاشى شدن جمع بشر و پراكندگى وحدتش، هلاكتش قطعى است.

(وَ يَعْبُدُونَ مِنْ دُونِ اللَّهِ ما لا يَمْلِكُ لَهُمْ رِزْقاً مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ شَيْئاً وَ لا يَسْتَطِيعُونَ).

اين آيه عطف است بر محل جمله قبلى، و آن يكفرون بنعمة اللَّه و يعبدون من دون اللَّه ما لا يملك ... است، و معنايش اين است كه مشركين نعمت خداى را كفران نموده غير خدا را مى‌پرستيدند كه مالك رزقى از ايشان نيست ...

[وجوهى كه در معناى جمله:(ما لا يَمْلِكُ لَهُمْ رِزْقاً مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ شَيْئاً) گفته شده است‌]

مفسرين‌[1] گفته‌اند: كلمه رزقا مصدر و كلمه شيئا مفعول آن است، و معنا چنين است: كسى را مى‌پرستند كه نمى‌تواند چيزى را به ايشان روزى كند .

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: رزق، به معناى مرزوق و شيئا بدل از آن است و بعضى‌[3] ديگر گفته‌اند: شيئا مفعول مطلق بوده و تقدير چنين است: لا يملك شيئا من الملك- مالك چيزى از ملك نيست . و از همه اين وجوه صحيح‌تر و بهتر وجه وسطى است.

ممكن است گفته شود: جمله‌(مِنَ السَّماواتِ وَ الْأَرْضِ) بدل از كلمه رزقا است كه از اقسام بدل، بدل كل از بعض خواهد بود، و ترقى مطلب را افاده خواهد كرد، و معنا چنين مى‌شود: چيزهايى را مى‌پرستند كه نه تنها مالك رزقشان نيستند، بلكه در تمامى آسمانها و زمين مالك هيچ چيز نيستند. و اينكه فرمود:(وَ لا يَسْتَطِيعُونَ) معنايش اين است كه نمى‌توانند مالك رزقى و چيزى باشند، ممكن هم هست منسى المتعلق و جارى مجراى لازم باشد، يعنى اصلا استطاعتى ندارند.

در اين آيه در باره اصنام دو اعتبار جمع شده از جهت اينكه معمولا از سنگ يا چوب يا طلا و يا نقره ساخته مى‌شد، غير عاقل حساب شده و موصول غير عاقل يعنى ما- چيزى‌

[1] ( 1 و 2 و 3) تفسير كشاف، ج 2، ص 621.

[2] ( 1 و 2 و 3) تفسير كشاف، ج 2، ص 621.

[3] ( 1 و 2 و 3) تفسير كشاف، ج 2، ص 621.