است آيه‌(وَ خَلَقَ كُلَّ شَيْ‌ءٍ فَقَدَّرَهُ تَقْدِيراً)[1] و آيه‌(الَّذِي خَلَقَ فَسَوَّى وَ الَّذِي قَدَّرَ فَهَدى‌)[2] و آيه‌(وَ كُلُّ شَيْ‌ءٍ عِنْدَهُ بِمِقْدارٍ)[3] و آيه‌(إِلَّا امْرَأَتَهُ قَدَّرْناها مِنَ الْغابِرِينَ)[4] و آيه‌(مِنْ أَيِّ شَيْ‌ءٍ خَلَقَهُ مِنْ نُطْفَةٍ خَلَقَهُ فَقَدَّرَهُ)[5] و آيه‌(إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِي لَيْلَةِ الْقَدْرِ ...)[6] و همچنين آيات ديگر قدر را بر اين توجيه حمل نمود؟

علاوه بر اينكه پاره‌اى از اشكالات كه بر دو وجه سابق وارد بود، بر اين وجه نيز وارد است، مانند اشكال تخصيص بدون مخصص و غير آن.

[معناى ژرفى كه از تدبر در اين آيه شريفه و آيات ديگر راجع به قدر و تقدير در خلق و ايجاد به دست مى‌آيد]

و اما آنچه كه دقت و تدبر در آيه و آيات نظير آن دست مى‌دهد اين است كه اين آيه از درخشنده‌ترين آياتى است كه حقيقتى را بيان مى‌كند كه بسيار دقيق‌تر از اين توجيهاتى است كه برايش كرده‌اند، و آن عبارتست از ظهور اشياء به وسيله قدر و اصلى كه قبل از شمول و احاطه قدر داشته‌اند، زيرا ظاهر جمله‌(وَ إِنْ مِنْ شَيْ‌ءٍ) با در نظر داشتن عموميتش كه از سياق نفى آن استفاده مى‌شود، و نيز با در نظر گرفتن تاكيدش به كلمه من شامل تمامى موجودات كه اطلاق شى‌ء بر آن صحيح باشد مى‌شود، بدون اينكه حتى يك فرد از آن استثناء باشد. مگر آنكه سياق آيه فردى را استثناء كند، و آن فرد عبارت از موجودى است كه مشمول كلمه نا و كلمه عند و كلمه خزائن بوده باشد، و از آن گذشته تمامى ديدنى‌ها و نديدنى‌ها مشمول اين عام هستند.

چون موضوع حكم در آيه شريفه كلمه شى‌ء است، و كلمه مذكور از عمومى ترين الفاظ است كه هيچ فردى از موجودات از دائره شمول آن بيرون نمى‌ماند، مثلا شخص زيد يك فرد انسانى آنست، و نوع انسان هم كه وجودش در خارج به وجود افرادش است فرد ديگرى از آنست، و آيه شريفه براى اين فرد خزينه‌هايى نزد خداى سبحان اثبات مى‌كند، حال بايد ببينيم معناى خزينه‌ها از يك فرد زيد چيست، و چگونه از اين فرد آدمى نزد خدا خزينه‌هايى وجود دارد؟

[1] هر چيزى را خلق كرد پس به نوعى تقدير و اندازه‌گيرى نمود. سوره فرقان، آيه 2.

[2] آن كس كه اجزاء را جمع آورى نموده موجودات را درست كرد و آن كسى كه اندازه گيرى كرد پس هدايت نمود. سوره اعلى، آيه 3.

[3] و هر چيزى نزد او به مقدار است. سوره رعد، آيه 8.

[4] مگر همسرش كه تقدير كرديم او را جزو هلاك شوندگان. سوره نمل آيه 57.

[5] از چه خلقش كرد، از نطفه خلقش كرد پس تقديرش نمود. سوره عبس، آيه 18 و 19.

[6] ما آن را در شب قدر نازل كرديم ... سوره قدر، آيه 1.