پس نور و مخصوصا آفتاب كه پديد آورنده شب و روز، و فصول چهارگانه و پرورش دهنده نباتات و حيوان و ساير مركبات است و آنها را به سوى مقاصد و غاياتشان پيش مى‌راند، خود يكى از خزائن خداى تعالى است. و همچنين بادها كه نباتات را تلقيح نموده، ابرها را به اين سو و آن سو مى‌راند و هواها را عوض مى‌كند، و فاسد آن را از بين مى‌برد، و كشتى‌ها را حركت مى‌دهد، يكى ديگر از خزينه‌هاى خداى تعالى است. و نيز آب كه از آسمان نازل مى‌گردد، و مايه حيات مركبات جاندار است، وجود و بقاء آنها به وجود آن بستگى دارد خزينه ديگرى است. و همچنين عناصر بسيطى كه از مجموع آنها مركبات تركيب مى‌يابد، هر يك خزينه‌ايست كه از آن نازل نمى‌شود مگر عددى معلوم، از هر نوع، بدون اينكه خود آن خزينه‌ها پايان پذيرد.

و بنا بر اين معنا، منظور از شى‌ء در آيه شريفه نوع از هر چيزيست، نه شخص و فرد، هم چنان كه در وجه اول نيز مراد همين بود. و مقصود از خزائن، مجموع اصول و عناصر و اسباب مادى خلقت است. و مقصود از اينكه فرمود هر شى‌ء نزد ما خزائنى دارد اين است كه مجموع اشياء، موجود در مجموع خزائن است، نه اينكه موجود در يكى از آنها باشد، (چون بنا بر اين تفسير مى‌بينيم كه مثلا نوع بشر در آب به تنهايى موجود نيست). و مقصود از نزولش به قدر معلوم تكون عدد محدودى از آن خزائن در هر دوره و عصر است، و اينكه در هيچ عصرى تمامى خزائن را مصرف نمى‌كند.

اين وجه هر چند در جاى خود حرف صحيحى است و ابحاث علمى در كيفيت پيدايش موجودات هم مؤيد آنست، و همچنين آيات بسيارى از قرآن كريم آن را تصديق مى‌كند، مانند آيه‌(وَ أَرْسَلْنَا الرِّياحَ لَواقِحَ فَأَنْزَلْنا مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَسْقَيْناكُمُوهُ) كه آيه بعدى مورد بحث است، و نيز آيه‌(وَ جَعَلْنا مِنَ الْماءِ كُلَّ شَيْ‌ءٍ حَيٍّ)[1] و آيه‌(وَ سَخَّرَ لَكُمُ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ دائِبَيْنِ)[2] و آيه‌(وَ السَّحابِ الْمُسَخَّرِ بَيْنَ السَّماءِ وَ الْأَرْضِ)[3] و همچنين آيات ديگرى كه در كلام مجيد خدا متفرق است.

و ليكن آيه مورد بحث كه جزء آيات قدر است، سياقش طورى است كه از چنين محملى اباء دارد، همانطور كه ساير آيات قدر با اين محمل نمى‌سازد، و چگونه ممكن‌

[1] و از آب هر چيزى را زنده گردانيديم. سوره انبياء، آيه 30.

[2] و براى شما مهر و ماه را مسخر كرد در حالى كه دائما در حركتند. سوره ابراهيم، آيه 33.

[3] و ابرهايى كه ميان آسمان و زمين مسخر شدند. سوره بقره، آيه 164.