نداشتن پناهى جز خدا، و چيزهاى ديگرى را در آيات ديگر به روز قيامت اختصاص داده به همين مناسبت بوده است، و مكرر و در موارد مختلفى اين معنا را خاطرنشان ساخته‌ايم. و ظاهرا الف و لام در كلمه الارض در هر دو جا و در كلمه السماوات الف و لام عهد است و سماوات عطف بر ارض اولى است. و با در نظر گرفتن الف و لام عهد و واو عاطفه تقدير آيه چنين مى‌شود: يوم تبدل هذه الارض غير هذه الارض و تبدل هذه السماوات غير هذه السماوات- روزى كه اين زمين بغير اين زمين مبدل مى‌شود و اين آسمانها به آسمانهايى غير اين مبدل مى‌گردد .

[وجوهى كه در معناى مبدل شدن زمين و آسمان‌ها ذكر شده است‌(يَوْمَ تُبَدَّلُ الْأَرْضُ غَيْرَ الْأَرْضِ وَ السَّماواتُ)]

مفسرين در معناى مبدل شدن زمين و آسمانها اقوال مختلفى دارند:

بعضى‌[1] گفته‌اند: آن روز زمين نقره و آسمان طلا مى‌شود.

چه بسا تعبير كرده‌اند كه زمين مانند نقره پاك و آسمان مانند طلا درخشان مى‌شود.

بعضى‌[2] ديگر گفته‌اند: زمين جهنم و آسمان بهشت مى‌شود.

يكى ديگر[3] گفته: زمين يكپارچه نان خوش طعمى مى‌شود كه مردم در طول روز قيامت از آن مى‌خورند.

ديگرى‌[4] گفته: زمين براى هر كسى به مقتضاى حال او مبدل مى‌شود. براى مؤمنين به صورت نانى در مى‌آيد كه در طول روز عرصات از آن مى‌خورند و براى بعضى ديگر نقره، و براى كفار آتش مى‌شود.

عده‌اى‌[5] گفته‌اند: مقصود از تبديل زمين كم و زياد شدن آن است. به اين معنا كه كوه‌ها و تپه‌ها و گوديها و درختان همه از بين رفته، زمين مانند سفره، گسترده تخت مى‌شود، و دگرگونى آسمانها به اين است كه آفتاب و ماه و ستارگان از بين مى‌روند، و خلاصه آنچه در زمين و آسمانست وضعش عوض مى‌شود.

[1] فخر رازى، ج 19، ص 146 از ابن مسعود، روح البيان ج 4، ص 436، به نقل از قرطبى.

[2] مجمع البيان، ج 6، ص 325، به نقل از ابن مسعود.

[3] مجمع البيان ج 6، ص 324، از زراره و محمد بن مسلم.

[4] مجمع البيان ج 6 ص 325

[5] تفسير فخر رازى ج 19 ص 146