سازد، بطورى كه هر چيزى بسوى غايت مقصود از آن متوجه گشته و سير كند، و همين آخرين كمالى است كه مخصوص به او است، و منتهى درجه و اجل مسمايى است كه به سوى آن گسيل شده، همچنين مجموع آن را با نظمى عام عالمى منظم سازد، بطورى كه سراپاى عالم هم متوجه غايت كلى خود كه همان رجوع و بازگشت به خداست بشود و در نتيجه بعد از دنيا آخرت هويدا گردد.

[معناى تفصيل آيات و اينكه مراد از آيات تكوينى است يا آيات كتاب وحى‌]

(يُفَصِّلُ الْآياتِ لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ)- از ظاهر سياق برمى‌آيد كه مراد از آيات ، همان آيات تكوينى است، و بنا بر اين، مراد از تفصيل آيات اين مى‌شود كه بعضى از بعضى ديگر جدا و متمايز و بعد از جدا شدن، متمايز شود، و اين خود از سنتهاى الهى است كه اشياء را از هم جدا و هر كدام را از ديگرى متمايز سازد، و از هر كدام، آنچه كه در ذات و باطنش نهفته است بيرون آورد، در نتيجه نور از ظلمت، و حق از باطل، و خير از شر، و صالح از طالح، و نيكوكار از مجرم متمايز گردد.

و لذا مى‌بينيم دنبال جمله مورد بحث فرمود:(لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ تُوقِنُونَ)، زيرا روز لقاى پروردگار، همان روز ساعت و قيامت است كه آن را يوم الفصل هم ناميده و وعده داده كه در آن متقين را از مجرمين و فجار جدا سازد، و فرموده:(إِنَّ يَوْمَ الْفَصْلِ مِيقاتُهُمْ أَجْمَعِينَ)[1] و نيز فرموده:(وَ امْتازُوا الْيَوْمَ أَيُّهَا الْمُجْرِمُونَ)[2] و نيز فرموده:(لِيَمِيزَ اللَّهُ الْخَبِيثَ مِنَ الطَّيِّبِ وَ يَجْعَلَ الْخَبِيثَ بَعْضَهُ عَلى‌ بَعْضٍ فَيَرْكُمَهُ جَمِيعاً فَيَجْعَلَهُ فِي جَهَنَّمَ أُولئِكَ هُمُ الْخاسِرُونَ)[3].

و مشهورتر در نزد مفسرين اين است كه مراد از آيات، آيات كتابهايى است كه از ناحيه خدا نازل شده، بنا بر اين، مقصود از تفصيل آيات به منظور جدا ساختن، عبارت مى‌شود از شرح آن و بيان و پرده‌بردارى از حقايق آن در كتابهايى كه بر انبياء نازل شده، تا مردم در آنها تدبر و تفكر كنند و حقايق آنها را بفهمند، زيرا در اين صورتست كه اميد مى‌رود به لقاى پروردگار شان يقين پيدا نموده به سوى او بازگشت كنند.

اين نظريه مشهورتر است در بين مفسرين، و ليكن آن معنايى كه ما گذرانديم روشن‌تر و با سياق آيات سازگارتر است.

و اگر فرمود:(لَعَلَّكُمْ بِلِقاءِ رَبِّكُمْ) و نفرمود: لعلكم بلقائه و به جاى ضمير ه

[1] همانا روز قيامت روز جدايى مؤمن و كافر و وعده‌گاه همه آنان است. سوره دخان، آيه 40.

[2] امروز اى مجرمين از هم جدا شويد. سوره يس، آيه 59.

[3] تا خدا پليد را از پاكيزه جدا و ممتاز كند، و بعضى از پليدها را با بعضى درآميزد و يك جا در جهنم قرار دهد، كه آنها خودشان زيانكار بوده‌اند. سوره انفال، آيه 37.