مسلمين بعد از هجرت به مدينه و قبل از فتح مكه داشته‌اند، و چون ديده كه آيه مذكور با آن وضع انطباق دارد، گفته كه در مدينه نازل شده، و ليكن بزودى در تفسير خود آيه بيانى خواهد آمد كه خواننده خواهد ديد معناى آيه با وضع آن روز مسلمين در مدينه تطبيق ندارد.

(المر تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ وَ الَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ ...).

حروف الف، لام، ميم، راء كه اين سوره با آن افتتاح شده مجموع حروفى است كه سوره‌هاى الم ، و الر با آن افتتاح مى‌شود، هم چنان كه معارفى كه در اين سوره بيان شده مجموعه‌اى از معارفى است كه در اين دو صنف سوره به آنها اشاره شده، و ما اميدواريم ان شاء اللَّه العزيز در آينده نزديكى شرحى در اين باره بدهيم.

ظاهر سياق اين آيه و دو آيه بعدى آن، با در نظر داشتن اتصالى كه بهم دارند، و با در نظر گرفتن اين معنا كه نشانه‌هاى عالم وجود را از بلند داشتن آسمانها و گستردن زمين و تسخير شمس و قمر و غير اينها مى‌شمارند، و با اينكه همه اينها بر توحيد خداى سبحان دلالت دارند، كه سراپاى قرآن كريم و دعوت حقه آن همين توحيد است، و با در نظر گرفتن اين معنا كه آيات مذكور مى‌فرمايد: اگر در تفصيل اين آيات، تدبر و تفكر كنيد يقين به مبدأ و معاد، و علم به اين معنا برايتان حاصل مى‌شود كه آنچه بر پيغمبر نازل شده حق است.

[معناى جمله:(تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ) و دلالت آن بر آيات كتاب طبيعت و كتاب وحى‌]

با در نظر داشتن اين قرائن و معانى، ظاهر آيات اين مى‌شود كه: مراد از آياتى كه كلمه تلك بدان اشاره مى‌كند همين موجودات عالم كون، و اشياى خارجى است كه در نظام عام الهى مسخر شده‌اند، و مراد از كتاب هم مجموع عالم كون است كه مى‌توان گفت به وجهى همان لوح محفوظ است، و يا به نوعى از عنايت و مجاز مراد از آن، قرآن كريم است، بخاطر اينكه مشتمل بر آيات كونى است.

بنا بر اين، در اين آيه اشاره به دو نوع از دلالت است، يكى دلالت طبعى كه آيات كونى و وجودى از آسمان و زمين و ما بين آن دو بر توحيد دارد، ديگرى دلالت لفظى كه آيات كريمه قرآن كه از ناحيه خداى تعالى بر پيغمبرش نازل شده، دارد و جمله‌(وَ لكِنَّ أَكْثَرَ النَّاسِ لا يُؤْمِنُونَ) استدراكى است متعلق به هر دو جمله، يعنى جمله‌(تِلْكَ آياتُ الْكِتابِ)، و جمله‌(وَ الَّذِي أُنْزِلَ إِلَيْكَ مِنْ رَبِّكَ الْحَقُّ) نه تنها به جمله آخرى فقط.

آن گاه معناى آيه- و خدا داناتر است- چنين مى‌شود: اين موجودات و نظامى كه در عالم كون است (و اگر با لفظ تلك كه اشاره به دور است اشاره كرد براى اين بود كه ارتفاع مكانت و عظمت آنها را برساند) آيات كتاب عمومى تكوينى است كه دلالت مى‌كند بر اينكه خداى سبحان واحد است و براى او شريكى در ربوبيت نيست، و قرآنى كه بسوى تو نازل شده‌